• achtergronden
• DE 7EVEN
• video's
• agenda

• dossiers
• festivals
• columns

ernaast

'Waitsiaans' overzicht van een legende

Belgische fans werden intussen in alle exclusiviteit op hun wenken bediend, maar komend weekend staat Tom Waits nog driemaal op de planken van het Amsterdamse Carré. Zelden werd met meer belangstelling naar een tournee uitgekeken, hetgeen de populariteit van deze onverslijtbare Raindog nog eens onderstreept.

Tekst: Dieter Craeye

Publicatiedatum: 14 november 2004

‘Made of wet boots and rain/And shiny black ravens/On chimney smoke lanes/November seems odd/You're my firing squad/November’. Tom Waits hing – onder spaarzame begeleiding van een accordeon, banjo en zingende zaag – goed tien jaar terug (The Black Rider) zowaar een volledig lied op aan de somberste maand van het jaar. Toeval wil dat Waits’ laatste passage in België, zo’n negentien jaar geleden, in november plaatsvond. Eddy Hendrix (samensteller/producer Studio Brussel en recensent bij Focus Knack en De Tijd) was erbij en herinnert zich het spraakmakende concert nog als de dag van gisteren. “11 November 1985 staat in mijn geheugen gegrift. Net terug van een weekendje Londen, waar de vitrines van alle platenzaken verduisterd waren met gigantische affiches van Rain Dogs. Onmiddellijk gekocht en met popelend hart wachten tot ik thuis was. Eén keer thuis niks anders meer gedraaid. Vier dagen later speelt hij in het Paleis voor Schone Kunsten in Brussel. Weken vooraf had ik mij gepermitteerd om te investeren in een ticket eerste rij, dat betekent concreet: speeksel van hem inbegrepen. Nu heb ik het niet zo begrepen op muziek en toneel, maar de theatertierlantijntjes zijn spaarzaam en passen perfect in het beeldje. Moderne vaudeville. Ik herinner mij een uitgemeten Marc Ribot op gitaar, een coole Greg Cohen op bas en een uitgelaten Michael Blair op alle blik dat je percussie kan noemen. En Waits, hij deed van alles. Net na Swordfishtrombones, zijn overgangsplaat tussen de hoogromantiek van de jaren zeventig, en de litter blues van daarna. Hartstochtelijk mooi. Een uitzinnige zaal, die een half uur na het concert nog blijft klappen. Ik zie Tom Waits nog staan, in de deuropening aan de zijkant, met een dwaas verbaasd gezicht alsof hij wilde zeggen: ‘Mannekes, zo goed was dat nu toch ook niet.’ Maar dat was het wel, meneer!”

Hoewel Waits tussen 31 mei 1976 (allereerste Belgische concert vond plaats in Brusselse Beursschouwburg) en 11 november 1985 zesmaal in België te gast was, verloor de troubadour dit stipje op de wereldkaart sindsdien compleet uit het oog. Devote fans zagen zich genoodzaakt de grens over te steken naar Berlijn, Den Haag of Parijs. Stef Kamil Carlens, Waits-aficionado in hart en nieren, was één van hen. De ex-bassist van dEUS én bezieler van Zita Swoon getuigt lyrisch: “Die man heeft een ontzettende indruk op me nagelaten. Ik herinner me nog dat hij in Parijs achter in de zaal verscheen en zich met een megafoon een weg baande door het publiek. Op het podium stond hij in een soort zandbak en telkens als hij met de voeten stampte, kwamen er stofwolkjes tevoorschijn. Tom bedient zich van een hoop theatrale trucjes en je merkt ergens wel dat die show enigszins georchestreerd is. De manier waarop is echter verbluffend, inclusief zijn grapjes tussendoor.”

Gezien Waits’ grondige afkeer van belastende tourschema’s was het nog maar de vraag of we zijn muzikale kunsten ooit nog in België zouden kunnen bewonderen. Tot afgelopen zomer de geruchten over een onverhoopte terugkeer steeds luider weerklonken. Nauwelijks enige tijd later werd zijn langverwachte komst officieel bevestigd. Heel wat Belgische concertorganisatoren visten achter het net, want uiteindelijk was het de Antwerpse Bourlaschouwburg die met de eer ging lopen. Bovendien was het de artiest zelf die de intimiteit en charme van het negentiende-eeuwse theater verkoos boven het Luikse Le Forum. Capaciteit: 950 man. Wat volgde was een zelden geziene heksenjacht naar tickets. Zoals te verwachten was, verzonk de telefonische ticketverkoop op 20 september in een verwoestende lawine van oproepen, goed 52.000 in nauwelijks een kwartier tijd. Waits haalde prompt alle voorpagina’s en de veelbesproken ticketverkoop kreeg zelfs aandacht in het journaal. Tienduizenden andere misnoegde fans uitten vaak hun frustraties op allerlei fora en ook in diverse media kregen de ticketservices de wind van voren.

Hoewel Tom Waits als songschrijver altijd in de schaduw zal blijven van bijna-generatiegenoten als Bob Dylan of Neil Young, kan de man een indrukwekkende palmares voorleggen. Eerder kwalitatief dan kwantitatief, want hoewel de Amerikaan nooit echt heeft stilgezeten, leverde hij in drie decennia ‘slechts’ een twintigtal platen af, verzamelaars inbegrepen. Als het less is more-principe echter voor één artiest van kracht is, dan wel voor Waits. Absolute meesterwerken werden afgewisseld met minder inspirerend materiaal, maar zelfs in dit laatste geval veegde Waits met gemak de vloer aan met de concurrentie. Johnny Cash (Down There By The Train), Screamin’ Jay Hawkins (Ice Cream Man), T-Bone Burnett (Time, Rickey Lee Jones (Girl At Her Volcano), Bob Seger (16 Shells From a Dirty-Ought Six), Elvis Costello (More Than RainAlex Chilton (Nighttown) of Violent Femmes (Step Right Up): met hen waren er nog dozijnen andere artiesten die de voorbije decennia hun persoonlijke interpretatie gaven van Waits’ werk. Niet voor niets dat verschillende recensenten hiervoor een speciale term bedachten: ‘Waitsiaans’! Als acteur bleef Waits evenmin onbesproken. Met wisselend succes beet hij zich vast in scenario’s van onder meer Robert Altman ‘Short Cuts), Jim Jarmusch (Down By Law en recent nog Coffee & Sigarettes) én Francis Ford Coppola, voor wie hij samen met vrouwlief Kathleen Brennan de soundtrack van One From The Heart componeerde. Enkele jaren later zou hij dan weer opdraven in diens Dracula (als de krankzinnige Renfeld). Mocht je je tenslotte nog afvragen wie gestalte heeft aan de zingende en laveloze piraat in Shrek 2, dan mag je hier je zoektocht staken. Beatnik, outlaw, drinkebroer, storyteller, romanticus par excellence: Waits wekte hen door de jaren heen op een even surrealistische als karikaturale manier tot leven. Om het je (en uiteraard onszelf) gemakkelijk te maken, hebben we de imposante muzikale loopbaan van dit genie gebundeld in vijf Waits-essentials.

TOM WAITS: THE ESSENTIALS

TOM WAITS | CLOSING TIME (1973)
Ook na meer dan een kwarteeuw nog steeds hét pièce de résistance uit het Waits-oeuvre, ondanks andere meesterwerken uit latere episodes. Als een wanhopige nighthawk aangespoeld in een desolate metropool legt Tom Waits op Closing Time zijn getormenteerde ziel te rusten in angstwekkend mooie piano ballads, inclusief wollige strijkers, als Ol’ 55, I Hope I Don’t Fall in Love With You, Grapefruit Moon en het even hartverscheurende als tijdloze Martha. Songs waar later niet alleen The Eagles en Tim Buckley mee aan de haal gingen, maar die tevens een stilistisch ijkpunt vormden voor vele jonge musici in de rest van de eenentwintigste eeuw.

TOM WAITS | BLUE VALENTINE (1978)
Lang niet het beste wat Tom Waits ooit op vinyl liet vereeuwigen, maar wel een perfecte – niet gespeend van enige kitsch – impressie van de rebelse chroniqueur die hij op dat moment in ere hield. Een eenzaam man die in het holst van de nacht vertier zocht bij meisjes van lichte zeden en zich royaal tegoed deed aan de andere geneugten der rock ‘n’ roll: drank & drugs. Het leverde met Blue Valentine één van z’n meest coherente en melodramatische platen tot vandaag op. In Waits’ surrealistische en hyperromantische droomwereld werd stilaan afscheid genomen van de poet jazz (het vocaal aan Louis Armstrong schatplichtige en uit West Side Story overgehevelde Somewhere) die hem op het randje van de roem bracht en experimenteerde hij lustig met de rhythm & blues (A Sweet Little Bullet From A Pretty Blue Gun) die hij later verder zou uitdiepen op Heartattack and Vine.

TOM WAITS | RAIN DOGS (1985)
Swordfishtrombones mocht dan de meest avant-gardistische jaren uit z’n muzikale loopbaan ingeluid hebben, Rain Dogs is veruit het meest toegankelijke werkstuk uit Waits’ trilogie, in 1987 afgesloten met de nauwelijks minderwaardige musical Frank’s Wild Years. De gammele ketelpercussie – met duidelijke reminiscenties aan het klassieke oeuvre van Harry Partch – die Waits twee jaar eerder introduceerde is ook hier overvloedig aanwezig en vanuit het perspectief van de underdog verhaalt hij karikaturaal de bacchanalen van zijn manke, schizofrene personages. Waits goochelt als een volleerde circusartiest met Beafheartiaanse blues, op Beatnik-formaat gesneden jazz, country, wals en rumba.

TOM WAITS | THE BLACK RIDER (1993)
Het op trompetgeschal (én een Grammy) onthaalde Bone Machine mag dan een evidentere keuze geweest zijn, bij het beschouwen van Waits’ carrière kun je nauwelijks heen om de theatrale pracht van The Black Rider. Deze muzikale opera (een variant op Von Weber’s Der Freischutz (1821), van Robert Wilson) werd – vertolkt door het Hamburgse theaterensemble Thalia Theater – pas drie jaar na de première in licht gewijzigde versie vereeuwigd op plaat. The Black Rider werd één van de meest succesvolle theaterproducties en was afgelopen zomer nog te zien in Londen, inclusief een gastrol voor Marianne Faithfull. In 2003 zou deze ook in Nederland te zien zijn, ware het niet dat Waits zelf halsstarrig weigerde om het licht op groen te zetten, waardoor alle voorstellingen in het water vielen. De plaat zelf behoort absoluut tot het meest experimentele werk van Waits. Denk aan de duivel in een dolle rit op een aftandse paardenmolen die pertinent weigert tot stilstand te komen!

TOM WAITS | MULE VARIATIONS (1999)
Tom Waits duldt voortaan geen bourbon en nicotine meer in zijn buurt, maar paradoxaal genoeg klinken z’n verroeste stembanden op Mule Variations nog indringender dan voorheen. Met dit album balkt de blanke muilezel zich definitief in de gratie van een jonger publiek, dat hem vooralsnog enkel kende van culthits als Waltzing Mathilda, I Don’t Wanna Grow Up of Jersey Girl. Dit vertaalde zich bovendien in een bonafide verkoopsucces waarmee de Californiër zelfs enige tijd de hitlijsten teisterde. Vrouwlief Kathleen Brennan schreef mee aan het overgrote deel van dit meesterwerk.

Na de live-première van de Real Gone-tournee in Antwerpen verkast Tom Waits voor drie concerten naar Berlijn (15, 16 en 17/11, waarvan KindaMuzik het eerste zal verslaan). Op vrijdag 19, zaterdag 20 en zondag 21 november zet Waits z’n klauwen echter alweer in de Benelux met een driedaagse in het Amsterdamse Theater Carré. De laatste halte van deze Europese mini-tournee is het Londense Hammersmith Apollo, op 22/11. Alle concerten zijn – hoe kan het anders – al wéken uitverkocht!

http://www.kindamuzik.net/achtergrond/tom-waits/waitsiaans-overzicht-van-een-legende/7839/
Meer Tom Waits op KindaMuzik: http://www.kindamuzik.net/artiest/tom-waits