• achtergronden
• DE 7EVEN
• video's
• agenda

ernaast

Holland Festival 2015: Now I Lay Me Down - Solistenensemble Kaleidoskop

Eén in subliem luisteren.
20 juni 2015, Muziekgebouw aan 't IJ, Amsterdam

Tekst: Sven Schlijper

Publicatiedatum: 22 juni 2015

Het gras is heus niet altijd groener bij de buren. In het Muziekgebouw aan 't IJ in ieder geval niet. Er staan een paar dozijn bedjes netjes in het gelid. Stalen 'tafels' zijn het, bedekt met een grasperkje. Allemaal naast elkaar en allemaal even groen. Op kousenvoeten en met een dekentje in de hand zoeken de bezoekers een plekje. Bijna anderhalf uur liggen, vermeldt het programma dat het jonge en avontuurlijke Berlijnse Solistenensemble Kaleidoskop brengt met Now I Lay Me Down, naar een idee van Sabrina Hölzer en Michael Rauter, die ook de regie verzorgen.

Een bedje dus en je mag doen wat je wilt, als je je armen en benen maar binnenboord houdt. In kleermakerszit, op je zij, op de rug, onder de deken of die juist als kussen gebruiken. Je zoekt het maar lekker zelf uit. Een ding is zeker: je ziet geen hand voor ogen. En dus is de keuze voor veiligheid al gauw gemaakt: liggen geblazen dus. Ogen open of dicht, het maakt geen enkel verschil. Het lijf gaat op zoek naar houvast - het bedje grassprietjes natuurlijk - evenals de oren, die zich des te meer spitsen.

Ga er maar aan staan: tachtig minuten ensemblespel in volstrekte duisternis. De noviteit ervan ontgaat je tijdens de voorstelling bijna. Sta er even bij stil: de muzikanten spelen voornamelijk Bach, bewerkt door Michael Rauter, de cellist van het gezelschap. Ze zien noch hun eigen instrument, noch hun medespelers. En ze lopen ook nog rond tussen de bedden. Dit alles zonder nachtkijkers te gebruiken. Ze vertrouwen voor de choreografie op speciale looppaden en vele uren training. Muzikaal is er ook - letterlijk - blinde fiducie in elkaar, er is immers geen dirigent.

De theatraliteit van Now I Lay Me Down is opgelegd, maar doodsimpel. Je ligt, luistert en ziet niks. De situatie verhoogt de aandacht voor wat er te horen is, en dat op een dramatische manier. Je gehoor wordt zonder visuele afleiding danig aangescherpt. Zo valt eens te meer op dat de akoestiek van het Muziekgebouw, die altijd al puik leek, ronduit fantastisch is. Ook springen de kleinste details er ineens uit - zowel je eigen ademhaling als een snurkende medebezoeker, maar ook de subtielste resonanties in de houten kasten, de strijkstokken over de snaren, de wolken aan boven- en ondertonen - alsof alles onder een vergrootglas ligt.

Nadat e.e. cummings zijn i thank You God for most this amazing van band heeft voorgedragen, ontspint NILMD I van Rauter zich op basis van de Bach-cantate 'Ich Habe Genug'. De oude muziek wordt opgerekt tot een microtonale drone waarin de violen om de grondtonen van de cello wapperen als een doorontwikkelde, bloedstollende variant op het idioom van Phill Niblock. Diens muzikale stasis zonder progressie krijgt bij Rauter in jubelende polyfonie een zowel kalme als rustgevende en hemelbestormende bezieling. Tel daar de ruimtelijke projectie bij op - met het ensemble dat verspreid door de zaal opgesteld staat en deels al spelend beweegt - en je wordt al gauw volledig omgeven door muziek.

De duisternis zorgt ervoor dat onmiddellijk tactiel besef van ruimte wordt teruggebracht tot het bedje en het eigen lijf. Waarneming van tijd blijkt zonder visuele input ook duchtig te veranderen. Raspend eigentijds werk met heftige dynamische erupties, een percussiestuk op de vloerpanelen en EINATEM, dat - nomen est omen - gevormd wordt door het geluid van in- en uitademende ensembleleden, gaan in Rauters bewerkingen, die voor de rode draad en coherentie zorgen, naadloos over in vervormde, uitgerekte, verknipte of juist getrouwe citaten uit cantates van Bach, met een beetje Crumb, Barber en Britten. De stukken schuiven zo ongemerkt in en uit elkaar en door de ruimte dat je hun begin- noch eindpunt kunt aanwijzen. Een vaststelling van een moment in het programma is dan ook schier onmogelijk.

Los van tijd en omgevingsruimte dobber je als een scheepje op een zacht golvende zee. Het heeft er zelfs veel van weg dat je al luisterend je lichamelijkheid loslaat. Althans: de grenzen van het lijf lijken op te lossen en op te gaan in het duister. Je ziet je eigen hand niet eens voor je ogen. De zwarte massa om je heen voelt niet benauwend of beklemmend, maar eerder onbegrensd. Dichtbij en in de verte schieten daarbinnen steeds verschuivende perspectieven rond de klanken. En je wordt op slag onderdeel van die knetterende en spetterende klankwereld waarin mijn en dijn, luisteraar en speler zo diffuus worden dat het onderscheidingsvermogen geen rol meer speelt. Zo simpel en doeltreffend dat oplossen en meegaan in - vooral perspectivisch - volslagen natuurlijk en vanzelfsprekend voelt, meer nog dan bij het uitgedokterde Répons van Boulez.

Ongeveer een half uur na cummings komt Bach weer langs in een als zodanig herkenbare vorm. Het is een soort ankertje. Het maakt geen einde aan het fladderen, maar het zorgt voor een klein beetje houvast, misschien zelfs voor opluchting. Of aarding. Ook de gedachten bevinden zich immers op een niet te duiden vlak, ver weg van normale concertattentie. Die schieten niet eens alle kanten uit, ze gaan vooral richting loslaten en leegte, naar de Vide van Yves Klein. De ervaring van dat sublieme is zo totaal dat ze desoriënterend en overweldigend wordt. Voor je het weet, buitel je in een virtueel luchtledige rond in maalstromen en draaikolken. Kalm maar: adem in, adem uit. Rauter geeft net genoeg handvatten om duizeligheid aan te tikken tot waar ze behapbaar en verbluffend is.

Stil zijn en luisteren: eigenlijk is dit alles wat je bij een concert zou moeten doen. Maar dat blijkt tegenwoordig lastig. Er moet altijd iets te zien zijn. In het Muziekgebouw zelfs met sfeerbepalende ledverlichting en voor wie dat nog niet genoeg is er ook al een app die informatie over de stukken souffleert op gedimd scherm van de smartphone. Solistenensemble Kaleidoskop bewijst het failliet van het kijken naar de mood lights, naar het podium überhaupt, laat staan naar een app. Luisteren doe je met je oren. En als je alleen je oren aan het werk zet, echt alleen je oren, dan gaat er pas echt een wereld open. Het is die verbazingwekkende nieuwe wereld - zo onontgonnen en ongerept - waarin jij de pionierende ontdekkingsreiziger bent met het ensemble en waar muziek volledig bewijst de subliemste aller kunsten te zijn. Daar wil je veel vaker in vertoeven en daarom zou je willen dat het licht veel vaker uit was en dat je tussen de muzikanten zou mogen zitten of liggen: één in het sublieme.

Beeld van Ladislav Zajac

http://www.kindamuzik.net/live/solistenensemble-kaleidoskop/holland-festival-2015-now-i-lay-me-down-solistenensemble-kaleidoskop/26047/
Meer Solistenensemble Kaleidoskop op KindaMuzik: http://www.kindamuzik.net/artiest/solistenensemble-kaleidoskop