• achtergronden
• DE 7EVEN
• video's
• agenda

ernaast

Jan Jelinek: Dat hele dubby minimalisme is nu wel over zijn hoogtepunt heen

Jan Jelinek is op alle gebieden een vreemde vogel. Terwijl ik zoals gewoonlijk met veel moeite mijn eerste vraag aan het articuleren ben, schenkt hij voor ons beiden een glaasje water in en meteen heeft hij met het gebruis van het mineraalwater al een geluidsbron gevonden. Wij vonden het een moeizaam maar boeiend interview met deze filosoof-muzikant. Onze vragen vindt hij blijkbaar heel verwarrend en moeilijk. Zijn antwoorden bestaan vaker dan niet uit lange "m-m-m-m's" en denkpauzes. Hij laat nog liever even een stilte vallen dan zich verkeerd uit te drukken.

Tekst: da volgaBabe

Publicatiedatum: 26 februari 2003

Maar geduld wordt beloond want altijd geeft hij een interessant en persoonlijk antwoord, al is het vaak in uitgesteld relais, wanneer je geen antwoord meer had verwacht en al aan een andere vraag begonnen was. Enkele uren later overrompelt hij ons met een zalig laptopconcert in de kleinste en meest knusse zaal van de Gentse Vooruit. Een optreden dat voortdurend balanceert tussen het geluid van een vallende speld en zijn hoogstpersoonlijke noise-variant van de Wall Of Sound. Een gesprek met iemand die op zijn minst even fascinerend is als de muziek die hij maakt.

Je nieuwe album op ~scape is misschien wel geen echte popplaat. Maar ik heb toch het vermoeden dat de bedoeling was.
"Het was niet echt de bedoeling om een popalbum te maken. Feitelijk is het zelfs uitgedraaid op een popplaat die er geen wil zijn. Ik heb me gewoon laten leiden door het idee dat er op zo'n plaat niet per sé een verband tussen de nummers moet bestaan. Elk nummer van deze plaat kan volgens mij los van de rest van de plaat beluisterd worden."

Heeft het feit dat de plaat even lang duurt als een gemiddelde elpee er iets mee te maken?
"En dat is volgens jou een kenmerk van een popplaat? (lacht) Nee, de bedoeling was feitelijk om op deze plaat een zo breed mogelijk palet van invloeden toe te laten. Hier heb ik ook voor de eerste keer duidelijk te kennen gegeven wat mijn samplebronnen waren. Op mijn vorige album wou ik de originele context waaruit de tracks waren ontsproten gewoonweg verbergen. Op dit album wou ik tonen dat muziek ook een geschiedenis kan hebben. Bij de meeste elektronische muziek is de techniciteit het voornaamste middel van communicatie. De meeste producers hebben op een bepaald moment een productiemethode gevonden. En zodra ze die gevonden hebben, zorgen ze er ook voor dat hun muziek steeds die unieke sound heeft. Mijn vorige plaat op ~scape was in die productiestijl geconcipieerd. En ik ben nog steeds te spreken over die methode. Met dit nieuwe album heb ik daarentegen willen aantonen dat je muziek niet altijd in genres kunt indelen. Soms moet je ook de geschiedenis van bepaalde geluiden doorheen verschillende genres nagaan. Op deze plaat heb ik me dan ook door dat soort referenties laten leiden."

Is die geschiedenis dan een louter startpunt of gaat het hier echt om invloeden die je toelaat?
"Ik vind het nogal moeilijk om over invloeden te spreken als het over elektronische muziek gaat. Vooral omdat ik geen echte muzikant ben. Ik speel geen enkel traditioneel instrument. Ik kan bijvoorbeeld Soft Machine wel samplen, maar ik kan op die manier natuurlijk niet hercreëren. Op die manier is het wel een invloed, maar die invloed speelt meer op het vlak van het geluid dan van de methode."

Is dat frustrerend: geen muzikant zijn en toch muziek willen maken?
"Nee, dat is een keuze die ik heb gemaakt. Toen ik een tiener was speelde ik bijvoorbeeld basgitaar in een bandje. Ik heb na een tijdje echter besloten dat voor mij interessanter was om muziek te maken zoals een kunstenaar een collage of een assemblage maakt."

Is het ook omdat in elektronische muziek alles mogelijk is, terwijl je in popmuziek de met vaste instrumenten als de bas, de drum en de gitaar hebt en moet doen?
"Ik denk niet dat dit alleen geldt voor elektronische muziek. Je kan in elk genre de grenzen opentrekken. Ook in de elektronische muziek heb je vaste formules die gevolgd worden. Elk muziekgenre is een soort beperking waar je mee moet werken. In mijn tienerjaren was ik vooral geïnteresseerd in soul. Ik was toen meer retro-georiënteerd. Als basgitarist kon ik natuurlijk geen soul spelen in Duitse kleinstedelijke bandjes. Je kan die Afro-Amerikaanse manier van leven nu eenmaal niet imiteren in Duitsland. Het zou zelfs een beetje belachelijk zijn, nietwaar? Toen ik voor het eerst housemuziek hoorde, besefte ik dat deze muziek als vehikel kon gebruiken om wat voor mij de essentie van soul was naar buiten te brengen, zonder dat het daarbij om zwarte, blanke of eender welke soort muziek ging."

Is het concept van La Nouvelle Pauvreté ontstaan voor de muziek?

"Het is natuurlijk een concept, maar in feite is het een non-concept in dit genre van elektronische muziek. Concept is in elektronische muziek steeds verbonden een typische productiesound. Mijn concept was in feite voor één keer dat ik geen concept te had."

Waarom dan die titel?
"Die titel heb ik ook weer gekozen omdat hij vatbaar is voor allerlei interpretaties. In feite als je het nader bekijkt, heeft hij geen enkele band met de muziek die erop staat. Je kan het zien als een positieve metafoor, verwijzend naar de geschiedenis, in dit geval de Belgische modebeweging van eind jaren '80; of als een verwijzing naar de socio-politieke situatie van het moment. Je kan er alle kanten mee uit."

Je bent bekend geworden met het typische Duitse dubby minimalisme. Is het feit dat je nu teksten, weliswaar clichéteksten, gebruikt een natuurlijke vooruitgang voor een artiest. Is dat iets wat zich bij elke musicus na een tijdje opdringt?
"Het is heel moeilijk om deze vraag te beantwoorden. Ik heb ze me namelijk ook zelf al gesteld. Het gebeurt vaak zo dat elektronische producers het minimalisme beu worden en dan een echt produceralbum gaan maken alsof om te zeggen: Kijk, ik kan ook werken met zangers en teksten. Ik vind echter dat zo'n aanpak alleen maar je reputatie als studio-rat onderstreept. Ik kan die attitude best wel begrijpen, maar zo pak ik zelf de dingen niet aan. Voor mij was het gebruik van mijn eigen stem in de muziek geen uiting van frustratie maar puur een kwestie van referenties onder de aandacht te brengen. Op mijn volgende album zal ik mijn eigen stem dan ook niet gebruiken. Ik zie mezelf niet bepaald als zanger. Het was meer een experiment dan het uiten van mijn emoties."

Je zit op het ~scape-label van Stefan 'Pole' Betke. Is dat omdat je zelf vind dat jouw muziek aansluit bij de zijne. Of was hij eerder opgetogen over jouw muziek?
"Een beetje van allebei feitelijk. Maar ik vind wel dat hij iets totaal verschillend doet. De tragedie is wel dat sindsdien onze platen altijd met elkaar vergeleken worden. Terwijl ik vond dat daar geen aanleiding voor is. Natuurlijk hebben we allebei die dub-invloed, maar hij pakt dat toch wel op een heel andere manier aan. Maar op muzikaal vlak hebben we dezelfde interesses. We komen in dezelfde café's en clubs. We zien elkaar gewoon nogal vaak. En het is natuurlijk handig als Stefan ook nog eens mijn platenbaas is. Toen ik mijn eerste album op ~scape uitbracht was alleen nog maar het Kit Clayton album uitgebracht. In principe hadden we dus nog geen echt labelprofiel. Het was dus ook interessant omdat ik met mijn eerste plaat dat profiel mee kon creëren door mijn eigen visie op het ~scape-geluid uit te drukken."

Nu ~scape dat dub-etiket heeft verworven in de laatste twee, drie jaar, is jouw plaat weer de eerste om af te wijken van dat stramien.
"Dat denk ik ook en daar ben ik heel gelukkig om. Dat hele gedoe rond dat dubby minimalisme is nu echt wel over zijn hoogtepunt heen. Precies omdat het na een tijdje een formule gaat worden, die eeuwige unieke sound. Er zijn zoveel platen in die stijl uitgekomen. En om eerlijk te zijn verveelt het me een beetje. Al toen ik mijn eerste plaat maakte heb ik op geen enkel moment gedacht: 'Nu ben ik dub aan het maken'. Het is niet omdat je veel echo en delay gebruikt dat je daarom ook dub maakt."

Je nieuwe plaat wordt voorgesteld met de fictieve band The Exposures. Is daar een groepje in maak of blijft dat een fictie? Maak je liever muziek op jezelf?
"Het punt is natuurlijk dat deze vraag ook een connotatie heeft: probeer het eens met een groep in plaats van alleen met je laptop. Maar ik moet zeggen dat ik dat dus absoluut niet frustrerend vind. Als tiener ging ik vaak naar optredens kijken. En toen al ging ik niet kijken om de bassist te zien spelen of de zanger te zien zingen. Van een optreden genieten stond en staat gelijk met luisteren naar de muziek. Dus ik heb met die laptopsituatie niet zo'n probleem. Net omdat mijn interesse uitgaat naar het geluid, de muziek in plaats van naar het optreden, de performance. Met een groep spelen kan boeiend zijn, zoals ik het heb gedaan met Computer Soup. Maar live spelen berust grotendeels op improvisatie. Terwijl voor mijn optredens de voorbereiding veel belangrijker is. En in die voorbereiding kruipt al zo veel werk. Met een groep zou zoiets onwerkbaar worden."

Heb je het gevoel dat je niet-muzikale interesses toch in je muziek doordringen?
"Toen ik muziek begon te maken was ik heel erg geboeid door minimale kunst en optische kunst. Maar muziek en kunst zullen altijd twee totaal verschillende media blijven. Ooit ben ik een samenwerking aangegaan met de schilderes Sarah Morris. Het plan was dat zij een schilderij zou maken bij elk nieuw nummer dat ik haar toezond. Uiteindelijk is een stukje van die muziek als soundtrack voor een tentoonstelling van stills van haar laatste film. Dit voorbeeld maar om de problematiek te illustreren die ontstaat wanneer je muziek in kunst probeert te transformeren. Of wanneer je kunst in muziek wil veranderen. Als muziek als Kunst gepresenteerd wordt is het niet meer herkenbaar als muziek. Als je een installatie hebt met muziek erbij, zal dit door mensen altijd als Kunst beschouwd worden. De manier om kunst voor te stellen aan een publiek is doodgewoon te verschillend van de manier waarop muziek gepresenteerd wordt."

Elektronische muziek staat voor de meesten gelijk met dansmuziek. Je maakt feitelijk geen dansmuziek. Niks voor jou?
"Ik heb wel mijn Farben-project. Elke keer als ik tracks voor Farben aan het maken ben, denk ik: dit zou wel eens op een dansvloer kunnen werken. Mijn plan is op zo'n moment in feite om dansmuziek te maken. Maar de realiteit heeft al uitgewezen dat het niet echt werkt in een clubcontext (lacht). Maar ik ben nog altijd heel hard te spreken over het sociale concept van 'clubbing'. Ik heb ook nooit het idee gehad dat ik nu maar eens iets beters of iets nieuws moest gaan maken in de plaats van al die vervelende dansplaten. Zogenaamd ernstige muzikanten zeggen wel eens dat dansmuziek altijd functionele muziek blijft. Dat het met andere woorden geen kunst is. Maar dat vind ik een nogal beperkte en zelfs conservatieve visie. Functionele muziek maken is immers ook een kunst. Ik heb veel bewondering voor producers die een goeie dansplaat in elkaar kunnen steken die op de vloer werkt."

Kan jouw muziek omschreven worden als omgevingsmuziek?
"Het kan daarvoor dienen. Ik heb er bijvoorbeeld helemaal geen probleem mee dat mensen tijdens mijn optreden gezellig een babbeltje slaan. De muziek wordt dan een soort behang over een sociale context. Als je het op die manier bekijkt kan ook mijn muziek functionele muziek zijn."

Met dat citaat van Sun Ra op de nieuwe plaat dacht ik eventjes: ook hij heeft de jazz-microbe te pakken.
"Als je over traditionele jazz praat dan heb je het altijd over improvisatie. Improvisatie kan in elektronische muziek nooit op dezelfde manier gespeeld worden als met een echt instrument. En dus doe ik dat ook niet. Samplen als culturele methode is de laatste 20 jaar zo populair geworden. En als elk muziekgenre dan toch zijn unieke karakteristieken moet hebben, dan is voor mij sampling de 'sound' van de elektronische muziek. Dat was net de hele bedoeling van de Loops Finding Jazz plaat. Elke sample werd zo gereduceerd dat je de originele karakteristieken van jazz er niet meer in terugvond. Sommige mensen associëren bijvoorbeeld de saxofoon met jazz. Voor mij zijn zowel instrumenten als sampling onderdeel van de grote verzameling Geluid. Met samples heb je natuurlijk zo'n groot reservoir om geluiden uit te putten, dat het maken van geluiden niet echt meer nodig is. Hard- en software zorgen op dat gebied voor ongekende mogelijkheden. Mijn samples zijn wat instrumenten voor andere muzikanten zijn."

http://www.kindamuzik.net/interview/jan-jelinek/jan-jelinek-dat-hele-dubby-minimalisme-is-nu-wel-over-zijn-hoogtepunt-heen/2575/
Meer Jan Jelinek op KindaMuzik: http://www.kindamuzik.net/artiest/jan-jelinek