• achtergronden
• DE 7EVEN
• video's
• agenda

• dossiers
• festivals
• columns

ernaast

The Fall: Aaaappreciated-uh!

De haven van Manchester eind jaren zeventig. Op een kantoor zit een jonge lefbek voor zich uit te staren. Mark E. Smith is de naam. Type ruwe bolster, blanke pit, gezegend met een grote bek en nog grotere ambities. Zevenentwintig jaar later is hij een cultlegende, aanbeden door John Peel en miljoenen trouwe The Fall-volgelingen.

Tekst: Joris Heemskerk

Beeld: Sunny de Vroedt

Publicatiedatum: 25 september 2005

De sleur van kantoorwerk bevalt de jonge Smith allerminst en in zijn vrije tijd doet hij verwoede pogingen om een bandje bij elkaar te sprokkelen. Terwijl hij auditie doet voor diverse heavymetal-bands droomt hij van een Manchesterversie van The Velvet Underground. Geïnspireerd door de Sex Pistols maar nog meer door experimentele groepen als Can en Captain Beefheart richt hij samen met gitarist Martin Bramah, bassist Tony Friel, keyboardspeelster Una Baines en drummer Karl Burns, The Fall op. Zevenentwintig jaar en meer dan twintig albums later staan ze nog steeds aan de postpunktop. Begin oktober ligt zelfs hun volgende langspeler, Heads Roll, in de winkels. Het is voor The Fall de enige manier, doorgaan dus. "Anders", zei Mark E. Smith (MES) ooit dramatisch, "ben je dood."

Koppige volhouders
Het is een opmerkelijk verhaal, dat van The Fall. Zelden bleef een band zo sterk overeind gedurende de rumoerige postpunkperiode. Terwijl de meeste belangrijke bands langzaam uit elkaar vielen (Devo, Gang Of Four, Public Image Ltd.) of zichzelf het succes ontnamen (Joy Division) blijft The Fall fier overeind. Niet in de laatste plaats door de onverzettelijkheid van zanger en leider Mark E. Smith, door NME ooit als “the grumpiest man in music” betiteld. Niet dat het al pais en vree is in de wereld van The Fall. Sterker nog, de band wisselt vanaf het eerste moment constant van muzikanten, de enige stem die telt is die van Mark E. Smith: “I do all the fucking work.” In het eerste jaar van hun bestaan nemen ze de e.p. Bingo Master’s Break Out, op. De drie nummers op de e.p. omlijnen al vroeg de stijl van The Fall en vooral de stijl van Smith. Snauwende vocalen die minutieus een alledaags onderwerp ontleden over een hortende en stotende ritmesectie en zenuwachtig trekkende gitaren. De e.p. wordt gesubsidieerd door het label van de Buzzcocks, New Hormones, maar door de uit de pas lopende muziek die erop staat lukt het de band niet een groter label te vinden dat de e.p. wil uitbrengen. De muziek van The Fall heeft weinig van doen met de gladheid van new wave of het simplistische raggen van punk, The Fall valt overal precies tussen in en Smith is ook niet van plan om ook maar één concessie te doen. Hij ruilt Una Baines en Friel weer snel in voor een nieuwe keyboardspeelster (Yvonne Pawlett) en een nieuwe bassist (Marc Riley) als ze beginnen met de opnames van debuutplaat, Live at the Witch Trials. Amper begonnen en ze zijn al klaar, de opnames duren slechts twee dagen en de gedreven urgentie straalt ervan af.

Complexe eenvoud
De eerste zes Fall-jaren zijn zeker de meest interessante, Live at the Witch Trials, Grotesque (After the Gramme), Hex Enduction Hour en Perverted by Language gelden met The Wonderful and Frightening World of…The Fall (1984) en This Nation’s Saving Grace (1985), ruim twintig albums later, nog steeds als dè definitieve Fall-werken, al zal MES het daar, met zijn anti-terugblikhouding absoluut niet mee eens zijn. Mark E. Smiths nurkse houding ten opzichte van alles heeft vanaf het begin al veel journalisten, bandleden en andere betrokkenen wanhopig gekleurd. In 1980 tekent de band een contract bij het legendarische indie-label, Rough Trade, gevolgd door de eerste in een reeks live-albums die door het hele Fall-oeuvre zijn verweven, Totale’s Turns. Het album is een rauw document van een snerend en snauwend anti-icoon uit een bevlogen postpunktijd. “Do you wanna fuckin’ get it together instead of showing off?”, blaft hij zijn bassist halverwege de luidruchtige set toe. Dat is wel een beetje de essentie van The Fall: een doorlopende haat-liefde verhouding tussen Smith en de rest, letterlijk, de rest. Want in Smiths ogen is alles belachelijk, alles minderwaardig, alles dom en alles lelijk, behalve The Fall dus, al weet hij ook wel dat The Fall geen Beatles zijn, “I just wanted to write intelligent lyrics over very, very basic music”, zei hij eens en dat komt aardig overeen met de realiteit, al is die eenvoudige muziek in alle eerlijkheid een stuk complexer. “Repetition in the music / And we're never gonna lose it”, deze tekst uit ‘Repetition’, één van de eerste singles, komt dichter in de buurt van de waarheid. Smith is een groot liefhebber van de krautrockers Can geweest en zijn liefde voor die hypnotische rockstructuur sijpelt bijna onherkenbaar door in nummers als ‘Two Steps Back’, ‘Fortress/Deer Park’, ‘Copped It’ en wat duidelijker tijdens het openlijk Can-jatwerk van ‘I Am Damo Suzuki’. Een voortduwende hillbilly-groove, één constant klanktapijt vormend, keer op keer dezelfde snerende akkoorden, minuut na minuut die strakke ritmesectie. De ‘simpele’ basis die Smith zo graag hoorde.

Robin Hood
MES maakt er een topsport van om een ironische, maatschappij-kritische kijk en sympathie voor de midden- en lagere arbeidersklasse, waar hij zelf ook deel van uitmaakte, uitermate grof in zijn teksten te verwerken. De uitkomst was voor sommigen soms uitermate schokkend. Hex Enduction Hour start met het vurige ‘The Classical’, waar de regel “Where are the obligatory niggers? / HEY THERE FUCKFACE!!” Smith en zijn band een, volgens de geruchten, potentieel contract bij Motown kost. Smith neemt geen blad voor de mond, hij is de tekstuele Robin Hood in een protesterende postpunktijd. Zelfs een ondergewaardeerd beroep als containerchauffeur kan op een nietsverhullende Mark E. Smith-visie rekenen: “Net cap. of 58 thousand pounds / They sweat on their way down / Grey ports with customs bastards / Hang around like clowns the / Uh-containers and their drivers”. En het profetische ‘The N.W.R.A. (The North Will Rise Again)’ voorspelde precies waar de titel voor stond toen in 1981 in Liverpool en andere noordelijke steden massaal rellen uitbraken. Maar buiten al die donkere sympathie voor de arbeidersklasse is Smith een uitgesproken anti-socialist. Met een scherpe sneer blaft hij bij elke gelegenheid die hij krijgt de socialisten af en dost zijn band in de video van ‘High Tension Line’ zelfs uit in Nazi uniform (“[…]ik had de swastika’s bedekt[…]”).

Baanbrekend
Voor The Wonderful and Frightening World of The Fall tekent The Fall bij het relatief grote Beggars Banquet. Niet dat ze daarvoor enige pas op de plaats maken, de boel polijsten of Smith naar zangles sturen. Alhoewel de toevoeging van Smiths toenmalige vrouw, Brix Smith, net voor Perverted by Language, wel zorgt voor een iets toegankelijker geluid. Mark E. Smith: “Met andere woorden, zij kon zingen en gitaar spelen, wij niet!”. Maar elk potentiële gouden melodie wordt door Smiths marktkraamvocalen onder een laag agitatie bedekt en elke loerende pophit verstopt achter nerveus trekkende gitaarklanken. This Nation’s Saving Grace laat The Fall op een kruispunt van verleden en toekomst horen. Enerzijds het opgeblazen bombast van, inderdaad, ‘Bombast’, en de zo herkenbare Fall-stomp van ‘Barmby’ en ‘Gut of the Quantifier’. Anderzijds het met synths opgesierde, naar new wave hangende ‘L.A.’, de geluidsexperimenten van ‘Paint Work’ en zelfs akoestische gitaren tijdens ‘My New House’. Maar vooral de synthetische klanken van house en techno maken diepe indruk op Smith. Na de curieuze lp, I Am Kurious Oranj, met muziek die Smith voor een balletvoorstelling componeerde, experimenteert hij op bescheiden schaal met elektronica. ‘Hit the North’ van het album The Frenz Experiment staat in de geschiedenisboeken zelfs genomineerd als één van de eerste indiedance-singles. En op Levitate experimenteert hij met breakbeats, house en een vorm van elektronica die alleen van The Fall afkomstig kan zijn, het midden houdend tussen Cabaret Voltaire, vroege Throbbing Gristle en een minder verfijnd Underworld.

Uhhhs en aaahs
Tekstueel is The Fall een ongeëvenaard fenomeen, de hersenspinsels van MES verbloemen niks van de grimmige Britse realiteit, maar achter dat onvermoeibare cynisme zit altijd een knipoog verstopt. Soms ronduit vilein: “Remember when I used to follow you home from school babe? / Before I got picked up for pedophilia" (uit ‘Who Makes The Nazi’s?’). Dan weer hilarisch: “So I went fishing / A note from a fish said: / Dear dope, if you wanna catch us / You need a rod and a line / Signed the fish” (uit ‘Mountain Energei’) en dan weer onbetaalbaar: "And if I ever end up like U2 / Slit my throat with a garden vegetable." (uit ‘A Past Gone Mad’). Altijd is er de “ah” en “uh” aan het eind van elk laatste woord in een zin, een gewoonte die groot Fall-bewonderaar, James Murphy (LCD Soundsystem), zich ook eigen heeft gemaakt en de landerige indie van Pavement heeft meer dan een album te danken aan de invloed van Smith en zijn mannen en vrouwen.

Maar, na een krappe dertig jaar is The Fall nog steeds niet te stoppen. Met voor bijna elk nieuw album een complete set nieuwe muzikanten, waaronder de laatste tijd steeds een opmerkelijk mooie keyboardspeelster, is stoppen geen optie. In 2003 komt het ouderwets ruwe The Real New Fall LP (Formerly Country on the Click) uit en dit jaar is het Heads Roll dat de The Fall-legende voortduwt. Het is niet zozeer de vraag of hij ooit een toontje lager gaat zingen dan wel wanneer hij zijn eigen tong afhakt, en dat is voorlopig nog niet aan de orde. Nietwaar Smith? “No way, we are the Fall. Northern white crap that talks back.”

The Fall – Live at the Witch Trials [Resurgent, 1979] De eerste muzikale schreden van The Fall klinken uitermate aangenaam en lijken in niks op de fratsen van de net gestorven punkscene. ‘Frightened’ en ‘Rebellious Jukebox’ zijn twee uitermate melodieuze nummers die voor Fall-begrippen zelfs wel erg vriendelijk klinken. De immer aanwezige snerende toon in Smiths stem contrasteert haast magisch met de melodieuze speelsheid van de elektrische piano. De gitaren blaffen nauwelijks zoals ze dat later zouden doen maar schilderen een gemoedelijke omgeving waarin Smith niet erg zijn best hoeft te doen om op te vallen. Dat levert een aantal van The Falls meest aanstekelijke nummers op zoals het eerdergenoemde ‘Frightened’ en ‘Rebellious Jukebox’.

The Fall – Grotesque (After the Gramme) [Essential, 1980] Met Craig Scanlon als nieuwe gitarist slaat The Fall op Grotesque (After the Gramme) venijniger snaren aan. Scanlons snijdende gitaarspel past uitermate goed bij de snauw van Smith en die twee elementen vormen al snel de ultieme Fall-basis. Het gitaargeluid is meer rockabilly dan punk, de ritmesectie meer krautfunk dan postpunk, het is wederom een geluid dat nergens bij past, zijn eigen hokje schept. Met Grant Showbiz, Geoff Travis én Red Krayola’s Mayo Thompson als producers kan er in feite weinig fout gaan. De naïeve speelsheid van Thompsons eigen band schijnt lichtjes door in ‘How I Wrote Elastic Man’, terwijl de rest in een rechte strakke lijn doorblaast. Bovendien is de drugssong ‘Totally Wired’ een briljant stukje minimalistische paranoia over pillen en lijntjes: “Can't you see? A butterfly stomach round ground / I drank / A jar of coffee, and I took some of these / And I'm totally wired.”

The Fall – Hex Enduction Hour [Resurgent, 1981] Tijd voor een absoluut hoogtepunt, een extatisch meesterwerkje, barstend van de urgentie. Op Hex Enduction Hour klinkt Smith op zijn sterkst en op zijn sterkst is hij eenvoudigweg niet te vermijden. Zijn herkenbare stem gaat te keer, neemt rust, observeert, altijd overtuigd van zijn gelijk. Twee drummers verzorgen de maniakale grooves, een enorm vol en dik geluid neerzettend. ‘The Classical’ is de proto-Fall-opener, een monsterlijke rockabillygroove waar blaaskaak Smith zijn inmiddels legendarische leuzen overheen spuugt. De toon is gezet, rondzwierende, snijdende gitaarakkoorden, scherp basspel en een dubbeldikke groove maken Hex Enduction Hour is letterlijk het vetste Fall-album. En met parels als ‘Hip Priest’ en ‘Who Makes the Nazi’s’ kan het dan al niet meer fout gaan.

The Fall – This Nation’s Saving Grace [Beggars Banquet, 1985] De gigantische gitaarakkoorden die boven ‘Mansion’ torenen luiden één van de meest turbulente en spannende Fall-albums in. ‘Bombast’, met zijn manische baslijn en explosieve drumwerk, is weer een ouverture in de grootse stijl van ‘The Classical’. Over de hele lijn van This Nation’s Saving Grace vallen vooral de talloze, voor Fall-begrippen, catchy gitaarmelodieën op. ‘Barmby’, ‘Vixen’, ‘My New House’, spelen één voor één met vriendelijkere sfeer dan voorheen. ‘Vixen’ doet daarbij met Brix, die een deel van de vocalen op zich neemt, denken aan het Deerhoof van nu. Diezelfde meisjesachtige vocalen over nerveuze gitaarlijntjes. Smiths zang bereikt een klassiek hoogtepunt op het pakkende ‘Spoilt Victorian Child’ en de donkere magie die van ‘L.A.’ uitgaat zet de deur open richting een wave-achtig geluid dat later weer zal resulteren in experimenten met dance-invloeden.

The Fall – Fall Heads Roll [Narnack, 2005] Een stijf reggae-ritme en voorbijflitsende effecten, Smith die zijn teksten moe, vanuit zijn luie stoel in plaats van op de zeepkist, eroverheen legt. Het is een zeldzaam makke opening van een Fall-album. Even denk je dat hij zijn grote bek kwijt is, even, heel even. Want dan ramt de electropunkstomp van ‘Pacifyer Joint’ er vol in. Spitse electroklanken, waverige ah ah ah haa’s en een retestrakke kadans neergelegd door de drummer maken van ‘Pacifyer Joint’ een moderne Fall-klassieker, gierend en tierend op zijn best. Je kan niet minder dan weer geloven (als je daar ooit mee bent opgehouden) in The Fall als daarna de volgende elektrisch geladen psychobilly-schaffel zich aandient met ‘What About Us’. Met ‘Midnight Aspen’ koelt de manie eventjes af, Smith observeert. Wat hij zegt is me een raadsel maar hij weegt zijn woorden meer dan ooit. Sinds This Nation’s Saving Grace klonk de groep niet meer zo zelfverzekerd bij het uitproberen van nieuwe stijlen dan nu. Electropunk, een soort van Northern Reggae (als gerelateerd tot Northern Soul) en korte stop-start klappers als ‘I Can Hear the Grass Grow’. Heads Roll is een definitief hoogtepunt in het lange bestaan van de groep en ruimschoots het beste album van The Fall de afgelopen tien jaar.

The Fall staat 29 augustus in de Rotterdamse Schouwburg op het GDMW Festival.

http://www.kindamuzik.net/achtergrond/the-fall/the-fall-aaaappreciated-uh/10622/
Meer The Fall op KindaMuzik: http://www.kindamuzik.net/artiest/the-fall