• achtergronden
• DE 7EVEN
• video's
• agenda

• dossiers
• festivals
• columns

ernaast

De popmuziek voorbij op Sonic Youth Records

Alhoewel de afzonderlijke leden van Sonic Youth al jaren solo in de weer zijn met geïmproviseerde muziek, waagt men zich pas sinds een paar jaar aan experimentele releases met minder songgerichte muziek en improvisaties op cd. Hiermee lijkt Sonic Youth ook voor haar (major)label (Geffen) en publiek de noisy popmuziek voorbij en nog altijd op zoek naar bijzondere geluiden en structuren.

Tekst: Eric Van Rees

Beeld: Hans van der Linden

Publicatiedatum: 03 januari 2006

Ergens is dat opmerkelijk, omdat Sonic Youth is ontstaan uit de avantgarde-scene rondom componist Glenn Branca die weinig van doen had met popmuziek en songstructuren. Met de collectieve groepsimprovisaties lijkt men nu terug bij af: de basis is niet langer het liedje, maar het geluid op zich en ook de zoektocht naar structuur bij dit geluid. Het loslaten van structuren en ook het ontwikkelen van een collectieve structuur, waarbij het totaal meer is dan de som der delen, is te volgen in een aantal mooie releases van Sonic Youth, die zijn verschenen in de afgelopen acht jaar.

De eerste in eigen beheer uitgegeven release van de band verschijnt in 1997, nadat men uitgebreid op toernee is geweest als onderdeel van het Lollapalooza-festival, een rondreizend festival door de VS. Met het geld dat de band met die tour heeft verdiend, wordt een eigen opnamestudio gekocht. Hiermee ontstaat voor de band de situatie om zonder druk van buitenaf naar hartelust te experimenteren en opnames te maken.

Het eerste resultaat hiervan verschijnt als SYR 1, een ep van zo’n 25 minuten als onderdeel van een serie. Het betreft een in eigen beheer uitgebrachte opname met prachtig, obscuur vormgegeven artwork met Franse teksten. De opnames laten een viertal glashelder klinkende opnames horen, waarin Sonic Youth frisser klinkt dan ooit tevoren en laat horen dat songstructuren en avontuur hand in hand kunnen gaan.

Hoogtepunt is het titelstuk ‘Anagrama’, een negen minuten lang stukje drone-pop, waarbij de band laat zien hoe je een eenvoudig idee kunt uitwerken tot iets spannends. Met name de drumkwaliteiten van drummer Steve Shelley, een ondergewaardeerd muzikant binnen Sonic Youth, laten zien dat hij goed uit de voeten kan met percussie (later zal Shelley voor zijn eigen label Smells Like Records een plaat met braziliaanse muziek uitbrengen – de link met Sonic Youth is te horen op ‘Anagrama’).

In het stuk ‘Tremens’ flirt men met triphop, een onwaarschijnlijke keus voor een gitaarband als Sonic Youth, maar ook hiermee komen ze weg. Het is gitarist Lee Renaldo die in interviews zijn affiniteit met dit genre betoont. Het chaotische ‘Mieux – de Corrosion’ is op en top Sonic Youth: chaos tot en met (terugkijkend lijken de plakkaten noise aan het begin van deze track zo van een willekeurige Merzbow-release geplukt).

Gemeten naar de maatstaven van SYR 1 is de release van de opvolger SYR 2 een teleurstelling: de ook ditmaal weer prachtig vormgegeven e.p. (ditmaal in het Nederlands, getiteld ‘Slaapkamers met Slagroom’), doet al gauw te vertrouwd aan: de lange titeltrack is een te lang uitgesponnen jam over een gitaarriff die later op de studioplaat A Thousand Leaves opduikt als ‘The Ineffible Me’. De overige twee nummers gaan wel de diepte in: de band zoekt de risico’s op en laat songstructuren varen, wat een paar memorabele tracks oplevert: de allesverzengende chaos in ‘Stil’ en het tintelende, zacht gespeelde ‘Herinneringen’, gezongen door Kim Gordon.

De diepte in met Jim O’rourke
De opnames van het daaropvolgende SYR 3 zijn een breuk met alles wat Sonic Youth eerder heeft opgenomen. Wanneer voor het eerst opnames worden gemaakt met Jim O’Rourke laat men alle principes varen en reageert men puur intuïtief op elkaars ideeën. In een drietal langere tracks, waarbij in eerste instantie geen structuur valt te ontdekken, is er geen duidelijke muzikaal leider aanwezig en even vraag je je af of je wel de goede cd in je cd-speler hebt gestopt: waar zijn de gierende gitaren, vocalen en feedback?

Het zijn juist deze opnames die uiteindelijk het meeste rendement opleveren na vele malen luisteren. Het is nieuwkomer O’Rourke die de leden van Sonic Youth dwingt om te luisteren alvorens te musiceren en dat kunstje is nog niet eerder vertoond: Moore en co. lijken te zijn getemd op eigen territorium. Nu is O’Rourke bepaald niet de eerste de beste met wie de band de studio in gaat (op het gebied van produceren heeft O’Rourke inmiddels een uitzonderlijke status bij critici en muzikanten vergaard) en de combinatie is op cd even wennen. In lang uitgesponnen geluidswaaiers en ijle klanken van O’Rourke weven gitaristen Thurston Moore en Lee Renaldo hun eigen, uit duizenden te herkennen, gitaarmotiefjes, zij het ditmaal op uiterst kalme wijze.

Nog nooit eerder waren de muzikanten van Sonic Youth zo duidelijk op zoek naar iets: dat de afzonderlijke muzikanten elkaar zoeken, tegenkomen en ook onvermijdelijk weer kwijtraken is meer een verdienste van de muziek dan een bezwaar: het siert Moore en Renaldo dat ze niet proberen te vervallen in het tegen elkaar in hakken in de hoge registers van hun instrument maar vertrouwen op elkaars intuïties, ook al bevinden ze zich in een nieuwe, onbekende muzikale omgeving, namelijk die van O’Rourke.

Eerbetoon aan de avant-garde van de twintigste eeuw
De reacties zijn verdeeld wanneer de band een jaar later op de proppen komt met maar liefst twee cd’s gevuld met interpretaties van avantgarde-composities van onder andere John Cage, Yoko Ono en Steve Reich. Het is waarschijnlijk het meest ambitieuze project dat de band tot nu toe heeft ondernomen: het met een groep gastmusici onder handen nemen van onbekende composities van twintigste-eeuwse componisten die door de band worden bewonderd.

Voor de muzikanten van Sonic Youth is het niet meer dan logisch om met een dergelijk eerbetoon te komen (zo is Kim Gordon in eerste plaats beeldend kunstenaar, daarna pas muzikante en ontstond de band uit de scene rondom avant-garde componist Glenn Branca). Voor het publiek van de band is het even schrikken: nog nooit was de band zo ver verwijderd van de vertrouwde popstructuren die hun platen bevatten. De reacties op dit werkstuk zijn verdeeld: men is onder de indruk of men spreekt van geforceerd gebrachte elitaire muziek. Een live-tournee zorgt voor hilarische taferelen, waarbij meer dan eens mensen uit het publiek beledigd de concertzaal verlaten.

Hoewel twee cd’s met dit soort muziek wel erg veel van het goede is, weten maar weinig mensen het product op waarde te schatten. Dit is ook te wijten aan het gebrek aan informatie bij de release: de verpakking bevat geen achtergrondinformatie over de componisten of de structuur van de composities (meer dan eens gaat het om composities met grafische partituren, waarbij het de muzikant vrij staat deze naar eigen goeddunken te interpreteren: een typisch product uit de jaren ‘50 en ‘60). Dit gebrek aan informatie doet de vraag rijzen voor wie deze releases zijn bedoeld: de Sonic Youth-fanaat die toch wel alles koopt of de meer popgeoriënteerde luisteraar die wel eens wat anders wil horen dan alleen de gangbare pop?

Een ander kenmerk van de release is de manier waarop de band met de composities omgaat: hoewel uitdrukkelijk bedoeld als eerbetoon, behandelt men de composities met respect, maar op een volstrekt unieke manier, want de muziek is uit duizenden herkenbaar als Sonic Youth. Ook de precisie waarmee men de muziek uitvoert wordt vaak vergeten: leg de twee versies van John Cage’s ‘Six’ maar eens naast elkaar en je hoort bijna geen verschil: de muziek wordt akelig nauwkeurig uitgevoerd.

Iets wat vaak ver te zoeken wanneer het gaat om avant-garde en moderne composities, is humor. Het siert Sonic Youth dat ze serieus met dergelijke serieuze muziek om kunnen gaan en daarbij een vleugje humor weten toe te voegen aan de materiaalkeuze: zo vertolkt dochter Coco-Hayley het maar liefst twaalf seconden durende ‘Voice Piece for Soprano’ van Yoko Ono en wordt in het stuk ‘Carpenter’s Piece’ vakkundig een piano doorboort met hamer en spijkers.

Het hoogtepunt is echter het stuk ‘Having Never Written a Note for Percussion’ van James Tenney, waarbij Sonic Youth doet wat zij als geen ander kan: lawaai maken. Het concept is simpel: een alsmaar luider wordend crescendo, dat uiteindelijk langzamerhand weer uitdooft, alsof je een trein aan je hoort voorbijrazen en dat geluid langzaam weer hoort wegsterven in de verte. De gierende gitaarcrescendo’s waarmee Sonic Youth legendarisch is geworden, komen hier goed van pas.

Kroon
De kroon op het werk is ongetwijfeld de laatste release op het SYR label, deel zes (deel vijf is geen release van Sonic Youth, maar een soloproject van Kim Gordon, gemixt door Jim O’Rourke). Maar liefst 65 minuten improviseert men er op los als collectief. Hier worden de geleerde lessen van eerdere releases in praktijk gebracht: er wordt goed naar elkaar geluisterd en men probeert valkuilen en automatismen te vermijden, wat ze overigens steeds beter afgaat tegenwoordig.

Een ander kenmerk van Sonic Youth als collectief is dat ze steeds beter naar elkaar zijn gaan luisteren de afgelopen jaren en ook het idee dat luisteren betekent dat je je instrument niet constant bespeelt, lijkt te zijn doorgedrongen bij de leden. Stilte is immers ook muziek, zo leerde John Cage de wereld al in de vorige eeuw.

De zoektocht van Sonic Youth naar nieuwe geluiden, texturen en structuren, harmonieën en melodieën is na 25 jaar nog altijd niet ten einde. Met releases als die van SYR biedt Sonic Youth de luisteraar nieuwe perspectieven en mogelijkheden op het gebied van experimentele en geïmproviseerde muziek. Ook slaat men niet alleen nieuwe muzikale wegen in, maar slaat men tegelijkertijd een brug tussen de muziek van de afgelopen veertig jaar (van John Fahey tot de Stooges, Can en Glenn Branca) en die van de toekomst. Betere pleitbezorgers kan de hedendaagse geïmproviseerde muziekscene zich niet wensen.

Aanbevolen cd’s:

Sonic Youth Records 1 t/m 6
Sonic Youth: The Silver Sessions for Jason Knuth
Sonic Youth and Friends: Hidros 3
Sonic Youth + I.C.P. + The Ex: In The Fishtank
Sonic Youth – Demonlover OST
Thurston Moore – Piece for Jetsun Dolma
Thurston Moore & Nels Cline – In-store
Thurston Moore – Root
Disalcoholics Trio – Weapons Of Ass Destruction (Thurston Moore, Jim O’Rourke en Mats Gustafsson)
Lee Renaldo – Amarillo Ramp
Lee Renaldo – Music For Stage And Screen
Wally Shoup – live at Tonic (opnames met Thurston Moore)
Nels Cline – Pillow Wand (met Thurston Moore)

beeld: archief KindaMuzik: Primavera 2005

http://www.kindamuzik.net/achtergrond/sonic-youth/de-popmuziek-voorbij-op-sonic-youth-records/11634/
Meer Sonic Youth op KindaMuzik: http://www.kindamuzik.net/artiest/sonic-youth