• achtergronden
• DE 7EVEN
• video's
• agenda

• dossiers
• festivals
• columns

ernaast

Tien jaar OK Computer: Thom Yorke’s lessen in futurologie

Deze maand is het tien jaar geleden dat Radioheads OK Computer verscheen, één van de belangrijkste albums uit de jaren negentig. Tijd om Thom Yorke’s sombere toekomstbeeld tegen het licht te houden.

Tekst: Niels Steeghs

Beeld: Martien Ontwerpt / www.martienontwerpt.nl

Publicatiedatum: 09 juli 2007

Het popjaar 1997 kent vanaf de release van Radioheads derde studioalbum nog maar één echte kandidaat voor de plaat van het jaar. Zowel critici als fans adoreren de plaat, ondanks het feit dat het lastige en grensverleggende OK Computer het ultieme prototype van een groeiplaat is.

Yorke’s universum
In ‘Karma Police’ worden tamelijk karikaturale andersdenkenden klakkeloos bij de kladden gegrepen. Technische vooruitgang maakt mensenlevens makkelijker, maar leidt anderzijds tot vervreemding en eenzaamheid.

Fitter, gelukkiger en productiever. Gekooid als een varken in een maatschappij waar je gevraagd wordt te voldoen aan scherpe normen van burgerlijke gehoorzaamheid. Het is de samenleving die het nummer ‘Fitter Happier’ beschrijft.

Het door Yorke geschetste chaotische universum wordt bevolkt door freaks, malloten en creeps. Daarmee heeft hij nog minder dan niets gemeen, zoals de pretentieuze kicking squealing Gucci little piggy in het meesterstuk ‘Paranoid Android’.

Escapisme
“Up above aliens hover
Making home movies for the folks back home
Of all these weird creatures who lock up their spirits
Drill holes in themselves and live for their secrets”

De songtitel ‘Subterranean Homesick Alien’ is afgeleid van rockicoon Bob Dylan. Niet geheel toevallig ook al zo’n maatschappijkritisch én enigmatisch figuur. Net als de poëet maakt Thom Yorke’s helikopterview het mogelijk als buitenstaander de planeet aarde te analyseren. Yorke zelf wordt net zo lief ontvoerd naar een wereld zoals híj die wenst te zien.

Voor de band is het grote succes van OK Computer geen keuze. Het overkomt ze simpelweg. Het vaak monotone en oppervlakkige rocksterrenbestaan is niet echt aan Radiohead besteed, zo blijkt uit de tourfilm Meeting People Is Easy. De documentaire toont de massieve impact van OK Computer waarop Yorke terugkijkend op 1997 zegt: “You know, last year we were the most hyped band. It's bollocks!”.

Dat Yorke anno 2000 op opvolger Kid A zingt “I’m not here, this isn’t happening” mag dan ook gerust in de meest escapistische vorm gezien worden. Net zozeer als de plaat zelf een poging is vooral niet nóg een OK Computer voort te brengen.

Angst
”Either way you turn
I'll be there
Open up your skull
I'll be there
Climbing up the walls”

Zit er een nooduitgang in de menselijke psyche? ‘Climbing up the Walls’ portretteert een beangstigende schaduw die je altijd volgt. Een stem in het hoofd die je tot wanhoop drijft, waar je ook gaat en wat je ook doet. Draaft onze zogenaamd immer avancerende wereld dan werkelijk met rasse schreden door in een gekmakende richting?

Yorke werkte een tijdlang in een psychiatrische kliniek en baseerde dit nummer op zijn ervaringen. Het is met recht het meest beklemmende en angstige moment van OK Computer. Maar zeker niet het enige.

Yorke’s ervaring met automobielen blijkt namelijk ook niet probleemloos te zijn. In ‘Airbag’ is er een soort ultieme onoverwinnelijkheid voelbaar na het overleven van een auto-ongeluk. Het is een regelmatig terugkerend thema in het oeuvre van de Britse band. Net als het gevoel geen controle te hebben en gevangen te zitten, zoals het ultieme gevoel van leegte in ‘Let Down’.

Flitstoerisme
”Sometimes I get overcharged,
That's when you see sparks.
They ask me where the hell I'm going?
At a 1000 feet per second”

Moderne levens voltrekken zich met duizelingwekkende snelheden. Niemand heeft tijd en dus raakt de efficiencygedachte zelfs toeristen. Zoveel mogelijk bezienswaardigheden in een recordtijd. Genieten is er amper nog bij voor ‘The Tourist.’

En eigenlijk is een korte tour door een modernistische wereld ook exact wat OK Computer biedt. Begeleid door bijpassende flitsende en stroboscopische muzikale begeleiding, met maffe geluidjesingenieur par excellence Jonny Greenwood.

Eenvoudig maakt Yorke het nooit om de vinger op de juiste plek te leggen in diens gefragmenteerde en vaak ernstig obscure teksten. Duidelijk is wel dat de wereld zoals die geschetst wordt er eentje is van technische snufjes, waarbij de analyse van de moderne mens feitelijk een zwartgallige wordt.

Ontsnappen kan, zoals in het eerder op de soundtrack van Romeo & Juliet verschenen ‘Exit Music (For a Film)’, maar net als in Shakespeare’s stuk slechts met een enkeltje richting de eeuwigdurende vrede.

Paranoïde androïde
”A heart that's full up like a landfill,
a job that slowly kills you,
bruises that won't heal.
You look so tired-unhappy,
bring down the government,
they don't, they don't speak for us”

Dat het kwintet weinig op heeft met de overheid mag intussen genoegzaam bekend zijn. Zo introduceert Yorke ‘No Surprises’ in 2001 op Pinkpop met de woorden: “This is a song for all those who still believe that governments are in charge of their countries and not corporations. Suckers!” Diezelfde benadering huist in ‘Electioneering’. Netwerkende politici en een overheid die niet los te koppelen valt van de economische massaliteit.

Maar ook Yorke’s benadering van het moderne arbeidzame leven gaat gebukt onder een dikke laag cynisme. Niet alleen in ‘No Surprises’, maar ook door het onbehaaglijke computerstemmetje van ‘Fitter Happier’. Een kille normenset voor een gezond en consumptierijk leven in dienst van de machtige industriëlen, waarbij de mens verwordt tot een efficiënte robotachtige productiemachine. En als we dan toch allemaal androïden gaan worden, dan wordt Yorke daar de paranoïde uitvoering van.

En toch gloort er temidden van de emotionele verstikking en futuristische demonen kort voor het einde van de plaat nog een sprankje hoop voor de mensheid: “I feel my luck could change”.

http://www.kindamuzik.net/achtergrond/radiohead/tien-jaar-ok-computer-thom-yorke-s-lessen-in-futurologie/15711/
Meer Radiohead op KindaMuzik: http://www.kindamuzik.net/artiest/radiohead