• achtergronden
• DE 7EVEN
• video's
• agenda

• dossiers
• festivals
• columns

ernaast

Nederwave: avontuurlijke voetnoot bij de Nederpophistorie

Vanaf ongeveer 1978 treden de eerste Nederlandse punkbands op. Daarna steken ook postpunk en new wave in Nederland de kop op. Muziek uit de punktijd is op cd vastgelegd bij Neêrlands punkbiografie Het Gejuich Was Massaal uit 1996. Een fatsoenlijke verzamel-cd met Nederwave verscheen pas vorig jaar. Aanleiding voor een terugblik op een interessante, zeer creatieve maar bijna vergeten periode uit de Nederlandse popmuziek.

Tekst: André Rozendaal

Publicatiedatum: 29 januari 2011

Het Franse label Infrastition is gespecialiseerd in het opnieuw uitbrengen van obscure postpunk uit de jaren tachtig. De verzameling met Nederlands werk uit die tijd is getiteld Transmission Nederlands 80-86 The Dutch Cold Wave. Waarmee de suggestie kan worden gewekt dat de cd is gevuld met minimalistische, synthesizergeoriënteerde doemmuziek met monotone zanglijnen.

Geen oogkleppen
Hoewel een aantal bands op de compilatie wel enigszins onder cold wave is te scharen (Vice, Desert Corbusier, Ensemble Pittoresque, Nexda, Störung), hebben bijvoorbeeld Nasmak, Mecano, The Visitor [foto boven] en The Gentry hier weinig mee te maken. Om nog maar te zwijgen over Mecano-drummer Ton Lebbink, die op de plaat als Nederlandse popdichter (bekend van de culthit 'Voetbalknieën') zijn zegje doet. De omschrijving cold wave dekt de lading niet, maar de achttien nummers op Transmission Nederlands tonen wel aan dat Nederlandse postpunkbands geen oogkleppen ophadden.

Ultra
Een eerste teken dat eind jaren zeventig de punk over het hoogtepunt heen is, is de opkomst van de Ultrabeweging in Amsterdam. Ultra is een afkorting van Ultra Modernen en begint eind jaren zeventig in jongerencentrum Oktopus, waar cursussen zang, instrumenten en geluidstechniek gevolgd kunnen worden. Een drietal bezoekers, Harold Schellinckx, Wally van Middendorp en de latere beeldend kunstenaar Rob Scholte, beginnen met het organiseren van concerten onder de paraplunaam Ultra's.

Aangestoken door no wave in New York treden ze met open vizier de muziek tegemoet die, in de spelling van die tijd, 'ideologies', 'avant garde', 'elektronies', 'audio visueel' en 'eksperimenteel' is. In het seizoen 1980-1981 is het iedere woensdagavond Ultra-avond. Alles is mogelijk, zoals de Amerikaanse industrialpionier Z'EV, die een kettingzaag tot zijn instrumentarium rekent. Bands uit andere steden treden op, zoals Mekanik Kommando en Das Wesen uit Nijmegen, Nasmak [foto rechts] en + Instruments uit Nuenen / Eindhoven en bands uit Groningen (Gdansk, Extra Smeikals), Den Bosch (Minioon) en Haarlem (Steno). Door een samenloop van omstandigheden valt het doek voor Ultra in Oktopus na een jaar. Toch komt er een vervolg in Paradiso, onder de naam D-Day, dat in oktober 1983 de laatste editie kent.

Vinyl
Ondertussen had een aantal Ultra-medewerkers flink de balen van de geringe aandacht die de media - en dan met name muziekkrant Oor - schonk aan de avonden. Het blad schrijft liever over Herman Brood en Kayak, dan de aandacht te richten op vooruitstrevende muziek. Met als gevolg dat in februari 1981 een eigen maandblad kwam: Vinyl. Fotografen en schrijvers die later bekendheid verwerven, zoals Anton Corbijn en Joost Zwagerman, werken eraan mee.

In een tijd waarin internet en smartphones nog niet bestaan, is Vinyl gezichtsbepalend voor de postpunk in Nederland. Van Ultra verschuift de aandacht steeds meer naar (Britse) new wave, waarbij groepen als The Chameleons, Cocteau Twins, Simple Minds en The Comsat Angels volop aandacht krijgen. Maar ook de underground komt aan bod zoals Bazooka, Tecnoville en A Blaze Colour. De bijbehorende flexisingles, waarop ook Nederlandse bands verschijnen, werken als katalysator voor de inspiratie van postpunkend Nederland. Het VPRO-radioprogramma Spleen, waarin Nederlandse postpunkbands live optreden, dient eveneens als anker voor mensen met zwartomrande ogen.

Labels
Hoewel de hoogtijdagen van de punk voorbij lijken, heerst begin jaren tachtig de Do it Yourself-ethiek nog steeds. Dat betekent: niet blijven stilzitten maar optredens regelen, het zoeken naar een eigen geluid, je eigen platenlabel starten. Je moet als band ook wel zelf iets ondernemen, want er is niks. Waar tegenwoordig alles een stuk professioneler gaat, is er die dagen in allerlei opzichten weinig begeleiding. Een Rockacademie is ondenkbaar; bovendien zouden punks je beschimpen en bespugen als je zegt dat je ervandaan komt.

Als gevolg van die ondernemingslust groeien Plurex, Torso en Top Hole uit tot belangrijke Nederwavelabels. Ook de grotere labels roeren zich. In Duitsland werkt Horst Lüdtke bij majorlabel EMI. Hij vindt dat als EMI zich ’s werelds grootste platenmaatschappij noemt, hij zich dan ook op nieuwe muziek moet richten. EMI ziet wel wat in imagoverbetering en start in die tijd het sublabel Welt Rekord, waar onder andere Mekanik Kommando, het Duitse Fehlfarben en het Belgische Arbeid Adelt! ondergebracht worden.

Vrijheid
Iedereen is zoekende, en dat heeft een groot voordeel: er is een enorme vrijheid om te doen wat je wilt. De punk had ervoor gezorgd dat je je aan geen enkele conventie hoefde te houden, iets waarvan de postpunk in creatief opzicht de vruchten plukt. Daarnaast is een synthesizer of een ritmebox een betaalbaar instrument geworden, zodat bands starten met het ontginnen van dat - voor velen nog onbekende - muzikale landschap.

Crisis en inspiratie
Nederland verkeert begin jaren tachtig in een economische crisis. De werkloosheid is hoog. In eindexamenklassen wordt voorlichting gegeven over hoe je na je schoolopleiding een uitkering moet aanvragen, want werk is er niet. Of je gaat studeren. Genoeg tijd en ruimte derhalve om iets kunstzinnigs te gaan doen, zoals een band beginnen. Een van de beste en meest originele onder de Nederwavebands, Nasmak, krijgt een vrijwilligersstatus van de Sociale Dienst. Zo worden de bandleden niet gedwongen om te solliciteren en kunnen ze 24 uur per dag muzikant zijn.

Aan inspiratie hebben de bands geen gebrek. Het algemene gevoel van onbehagen dat de Koude Oorlog en de angst voor De Bom oproept, vindt een uitweg in donkere en kille klanken. Muzikale invloeden zijn bijvoorbeeld Joy Division, Kraftwerk, The Cure en Gang of Four. Hoewel een heleboel bands kopje onder gaan door gebrek aan begeleiding en praktische rompslomp, zoals het vinden van oefenruimte, is er een aantal dat internationaal doorbreekt.

De grens over
Nasmak uit Nuenen bijvoorbeeld, dat met het unieke trancerockgeluid van 4our Clicks een Nederpopklassieker maakt, als eerste Nederlandse band een Peelsessie doet en door heel Europa tourt. Mekanik Kommando uit Nijmegen gaat ook de grens over en is zijn tijd ver vooruit met een vindingrijke combinatie van mechanische ritmes, stroperige basklanken en vindingrijke synthlijnen. Mecano uit Amsterdam zet met kunstzinnige new wave en intellectuele teksten een eigen geluid neer.

Eveneens uit Amsterdam komt Minny Pops [foto links], met in de gelederen mede-initiatiefnemer van Ultra, Wally van Middendorp. In het begin geniet de groep in Engeland veel aanzien, maakt een plaat voor het dan toonaangevende independentlabel Factory en tourt kort door Amerika. De muziek evolueert, mede door vele bezettingswisselingen, van compromisloze avant-garde naar onder andere doemerige elektronische wave. Het Nijmeegse Clan of Xymox groeit uit tot een gothic-dinosaurus, met plaatverkopen in aantallen van honderdduizenden.

Uitdoven
In de tweede helft van de jaren tachtig loopt de belangstelling voor postpunk en new wave steeds verder terug. Garagerock onder invloed van bands als The Gun Club (Nederland: Claw Boys Claw en The Miners of Muzo) komt vanaf pakweg 1984 in de mode, en het langzame uitdoven is begonnen. Het blad Vinyl houdt in januari 1988 op te bestaan. Nederland kent begin jaren tachtig een zwaar gesubsidieerd circuit van jongerencentra, met de hoogste graad van dichtheid in Noord-Holland. Het gevolg van alle optredens is dat centra veranderen in shitholes die aan verbouwing toe zijn en waar steeds minder publiek komt kijken.

De erfenis
In de jaren zeventig en tachtig was het een komen en gaan van nieuwe muziekinstromingen. Postpunk en new wave leverden een typische, Nederlandse variant op: Ultra. Deze concentreerde zich in Amsterdam, maar bleef niet beperkt tot de hoofdstad. In alle delen van het land roken artiesten aan het succes, ondanks de minimale middelen. Het internationale perspectief van de stromingen en het succes van bands als Clan of Xymox en Minny Pops in het buitenland, droegen bij aan de volwassenwording van de Nederlandse (alternatieve) popmuziek. Het begin van de jaren tachtig leverde een prachtig muzikaal erfgoed op. Dit bleef tot voor kort verscholen op cassette en vinyl, maar is tegenwoordig gelukkig steeds meer digitaal beschikbaar.

Benieuwd naar de zeven essentiële Nederwaveplaten? Klik dan hier.

http://www.kindamuzik.net/achtergrond/nederwave/ultra-new-wave-en-postpunk-in-nederland/21183/
Meer Nederwave op KindaMuzik: http://www.kindamuzik.net/artiest/nederwave