• achtergronden
• DE 7EVEN
• video's
• agenda

ernaast

Björk | Medúlla

Björk voegt een nieuw hoofdstuk aan haar carrière toe dat verbijsterend mooi oprijst uit vooraf gekozen regels en restricties.
CD, Universal

Tekst: Gerard de Jong

Publicatiedatum: 08 september 2004

"Instrumenten zijn zo passé." Als geen ander wist Björk gevoelens van anticipatie en argwaan op te wekken door vooraf naar buiten te brengen dat haar nieuwe plaat enkel uit vocalen zou bestaan. De IJslandse zangeres heeft in de vijfentwintig jaar dat ze muziek maakt genoeg krediet opgebouwd, maar toch riep het de vraag op wat de achterliggende gedachte van die opmerking was. Was het een statement? Zou ze het gevoel hebben dat na de volmaakte eenzijdigheid van Vespertine een radicale stijlbreuk nodig was om artistiek verder te komen? Zou het - oh nee toch! - een experiment om het experiment worden?

Medúlla trotseert alle twijfels over een geforceerde koerswijziging. Björk heeft nog nooit een andere weg dan de hare bewandeld en het zou raar zijn als ze dat nu wel zou doen. Ze is er waarschijnlijk niet eens toe in staat. Medúlla wijkt in essentie niet af van haar andere platen; het is een logische uitbouw van haar imperium en haar opvattingen over hoe je jezelf als kunstenaar kunt vernieuwen. En vernieuwen is voor Björk niets nieuws.

Het broeierige liefdesnest van Vespertine heeft ze achter zich gelaten; de trippelende microritmiek en glaciale droomwerelden hebben plaatsgemaakt voor duidelijkere structuren. Rationele structuren, zou je bijna zeggen. Want het in de steigers zetten van Medúlla is geen impulsieve daad geweest, het heeft hoorbaar het nodige denkwerk gekost. Björk heeft in de voorbereiding niets aan het toeval overgelaten. Zorgvuldig koos ze de mensen uit die de klus met haar moesten klaren. Programmeurs Matmos en Mark Bell mochten opnieuw opdraven om te helpen bij de productie. Rapper en human beatbox Rahzel van The Roots leende zijn stem - een instrument op zich - voor het gros van de ritmes en 'beats', en ook Mike Patton en Robert Wyatt maken hun opwachting.

Het blijkt een misvatting te denken dat een plaat zonder instrumenten minimaal klinkt. Björk legt in de veertien nummers laag op laag en bestookt je via meerdere kanalen met soms wel drie verschillende vocale lijnen. De onderlaag, de basis van elk nummer, is het minst opvallend maar het zorgvuldigst uitgewerkt. Net als op Vespertine blijkt Björk met Matmos in staat de onderliggende klanken en ritmes een zekere achteloosheid mee te geven. Aan de beats van Rahzel is niet te horen hoe verbazingwekkend complex ze eigenlijk zijn.

Het is moeilijk je te verliezen in een bombardement aan klankdetails als alles zo naadloos in elkaar past; alle verschillende muzikale (zang)lijnen weven mee aan een gepantserd geheel dat niet meer te ontleden is. Björk wint de luisteraar voor zich door vanuit een ingewikkeld startpunt toegankelijke muziek te maken. Die laagdrempeligheid werkt als een open invitatie, de nummers zijn op verschillende manier tot je te nemen. Ook in de meest elementaire vorm, zoals een popliedje, met melodieën die in je hoofd blijven zitten en refreinen die je mee kunt zingen. Het dreigende 'Where Is the Line' is in essentie gewoon catchy. Mike Patton gromt zich een weg door zijn baritonpartij, Björk zingt er beheerst maar virtuoos overheen, ondertussen de hamerende basdreunen van Rahzel ontwijkend. Ook het strijdbare en bemoedigende 'Who Is It' en 'Mouths Cradle' zijn ondanks een hoge technische moeilijkheidsgraad simpel in hun schoonheid.

De nieuwsgierigheid naar de oorsprong van de geluiden ebt weg als je je op sleeptouw laat nemen door Björks stem, die dicht tegen de luisteraar aan gedrukt wordt. Het middenstuk van de plaat speelt een cruciale rol en vraagt de luisteraar hoe ver men bereid is te gaan. Met het dreigende duet met Robert Wyatt ('Submarine'), het op een ijzige drone gestoelde 'Desired Constellations' en het prachtige 'Oceania' zakt het tempo en raakt ze aan ongekende schoonheid. Het wordt direct gevolgd door 'Ancestors', het abstractste nummer van de plaat en ook een van de mooiste. Nét als je haar wilt vragen of dit ook uit vocalen is opgebouwd legt ze haar vinger op je lippen. Ssst. Het doet er niet meer toe. Wat Björk in 'Ancestors' gilt, koert, hijgt en gromt is buitengewoon persoonlijk en intiem. Dat heeft niets met stemkunst te maken, het is juist de meest elementaire uitingsvorm als woorden ontoereikend zijn. Enkel afsluiter 'Triumph of the Heart' sluit niet aan bij het hoge niveau van de voorgaande nummers. Het is te overdadig en zo volgepropt met klanken en stuiterende beats dat het bombastisch wordt.

Dat het een plaat geworden is die goeddeels is opgebouwd uit stemmen mag slechts als inleiding gelden, het is niet het thema zélf. Medúlla ('de essentie van het zijn en de dingen') is boven alles de nieuwe plaat van een muzikant die geen genoegen neemt met een (geslaagd) experiment alleen. De uitkomst moet het experiment dat eraan ten grondslag ligt doen vergeten. Björk voegt een nieuw hoofdstuk aan haar carrière toe dat verbijsterend mooi oprijst uit vooraf gekozen regels en restricties. Medúlla biedt meer Björk dan op haar voorgaande platen. En misschien voor sommigen zelfs wel wat te veel Björk. Zeg niet dat ze je niet gewaarschuwd heeft.

http://www.kindamuzik.net/recensie/bj-rk-4698/med-lla/7104/
Meer Björk op KindaMuzik: http://www.kindamuzik.net/artiest/bj-rk-4698