• achtergronden
• DE 7EVEN
• video's
• agenda

ernaast

Holland Festival 2016: Pascal Gallois

Fagot op eenzame hoogte.
19 juni 2016, Bimhuis, Amsterdam

Tekst: Sven Schlijper

Publicatiedatum: 20 juni 2016

De fagot beleeft zware tijden. Een heus reddingsplan is opgetuigd. Zo gek is dat niet. Wie kiest immers op jonge leeftijd voor een instrument dat vrijwel alleen symfonisch gebruikt wordt en dan ook nog eens vaak alleen als een koddig accent? Daarnaast is het natuurlijk een behoorlijk apparaat, waar je een meid of knul van zes ook niet meteen mee ziet aankomen. Jong niet geleerd, betekent voor de fagot ook: oud niet opgepakt. Het Holland Festival zet zich in voor de fagot, laat nieuwe werken horen die voor het instrument geschreven zijn, organiseert masterclasses en - nog belangrijker - je kunt zelf een paar weken een fagot lenen om aan het eind mee te spelen in een fagotensemble dat een stuk van Merlijn Twaalfhoven speelt. En Pascal Gallois vormt het uitroepteken.

Gallois is de vaste fagottist van Ensemble InterContemporain en geldt als een van de allerbeste op het instrument. Bij hem echter geen zelfbevlekkend rondje langs de kleppen en ademtechnieken. Virtuositeit en muzikale inhoud koppelt Gallois als vanzelfsprekend aaneen in een programma dat de vele stemmen van de fagot voor het voetlicht laat komen. Zo richten twee miniaturen van Györgi Kurtág de blik op klaaglijk legato, in flitsende passages waarbij het hoogste hoog en laagste laag van de fagot aan bod komen. Adembenemend is Luciano Berio's 'Sequenza XII per fagotto' waarin Gallois zich moet bedienen van hijgende circular breathing. De toon houdt maar aan, glijdt voort en wordt hortend en stotend ondervangen door bizarre technieken met de tong die de wonderlijkste klanken aan de fagot ontlokken. Gallois zingt zelf zachtjes door het dubbelriet.

Van recentere datum is het werk 'Torsion for Solo Bassoon and CD' van Olga Neuwirth. Ze projecteert virtuositeit niet zozeer op het spel, maar op de fagot zelf. Staccato aanvallen richting de maximale erupties die het instrument kan voortbrengen, onderbreken bijna drone, waar verknipte ritmes hectisch omheen daveren. Texturen schuren en schrapen, knerpen en krijten. Neuwirth houdt het publiek op het puntje van de stoel door extreem zachte passages te laten versmelten met verrassende field recordings. En ook hier weer: de klaaglijke ondertoon treft emotionerend doel in dit explosieve stuk dat radicale stormachtigheid van geschiedenis, gemoedstoestand en grote stad samenbalt tot een hoogst actuele cocktail.

Johannes Maria Staud heeft te doen met de fagot. Zijn stuk 'Celluloid' uit 2011 krijgt de Nederlandse première. Het beklaagt het verdwijnen van de aloude film, het achteruitgaan van het fysieke materiaal als drager sowieso. Stauds werk begint met een paar 'pok'-geluiden; alsof een naald op een plaat valt. Daarna begint een flicker-film in klank waarin spectrale clusters uiteenvallen en stofjes voor gruizige noise in de buis van het instrument lijken te zorgen. Desintegratie van het materiaal zelf is nog niet eens het ergst, zo lijkt het. De focus ligt op het verlies van wat Gallois heeft uitgezet: melodische lijnen en ritmische structuurtjes die aan hun vingertoppen aan een klif lijken te hangen for dear life, zo alarmeren de tremolo's.

Hoe kom je op het idee aan Gallois te vragen dit soort klanken uit een fagot te halen? Dan moet je als componist maar net weten dat dit überhaupt mogelijk is. Gallois heeft daar wat op gevonden. In 2009 verscheen zijn boek Die Spieltechnik des Fagotts, een werk voor spelers én voor componisten, met uitleg over de technische en muzikale mogelijkheden van de fagot. Daar heeft Staud zich mede door laten inspireren.

De stukken van Neuwirth en Berio werden aan Gallois opgedragen c.q. voor hem geschreven. Dat deed Pierre Boulez ook in het voor fagot omwerken van diens 'Dialogue de l'ombre double pour basson et dispositif électronique'. Dit werk is oorspronkelijk geschreven voor klarinet en opgenomen partijen die surround door zes speakers om het publiek heen klinken. Meeslepend en theatraal is het een twintig minuten durende tour de force waarin Gallois in het donker een weg zoekt tussen zes partijen die op notenstandaards op het podium staan. Als hij kiest, gaat het licht aan en speelt hij live. Flarden, echo's, passages en lijnen worden beantwoord of genegeerd, weerkaatst, afgekapt of doorgetrokken door fagotpartijen uit de speakers (die hij ook zelf opnam trouwens). De dialoog in het donker, in de halfschaduw, levert verdubbelde schaduwen op die zozeer een eigen leven - of gesprek - gaan leiden dat het oorspronkelijke beeld en de lichtbron zelf van de tweede orde worden. Hamvraag is dan: is er - Plato's grot indachtig - wel een eerste orde?

Gallois is van absolute wereldklasse. Boulez was lang de dirigent van Ensemble InterContemporain en het is geen wonder dat Berio en anderen eveneens bij de fagottist uitkwamen en tijdens het componeren met hem konden samenwerken. In dit programma laat Gallois de fagot in glinsterende glorie horen als een instrument dat het aan alle kanten verdient om niet alleen te blijven, maar ook om solo door hedendaagse componisten verder verkend te worden. Tijd dus voor meer werk voor fagot. En: voor meer Galloises!

Foto's copyright Philippe Gontier

http://www.kindamuzik.net/live/pascal-gallois/holland-festival-2016-pascal-gallois/26767/
Meer Pascal Gallois op KindaMuzik: http://www.kindamuzik.net/artiest/pascal-gallois