• achtergronden
• DE 7EVEN
• video's
• agenda

ernaast

Holland Festival 2015: As Big As the Sky - Arnoud Noordegraaf & Asko|Schönberg

Kantelen in flux.
12 juni 2015, Muziekgebouw aan \'t IJ, Amsterdam

Tekst: Sven Schlijper

Publicatiedatum: 15 juni 2015

Doen alsof je het begrepen hebt en het lekker naar hier brengen; een beetje Oriënt in de spruitjesluchtkamer: chinoiserie is er groot mee geworden. Vormen uit het oude China die ietwat aangepast voor de Europese kopers neerkomen op wat gekke mannetjes en tempeltjes, liefst met wat fabeldieren erbij en je bent er wel. Ver weg was exotisch en dus spannend. Inmiddels is de wereld een vingerhoedje geworden, ze past in je broekzak. De botsing van Oost en West gaat niet meer zo charmant kitscherig gratuit. Dat is een frontale klap, met de nodige dreunen en vertwijfeling zelfs.

In As Big as the Sky bouwt architect Sem Aers aan een megalomaan Dome-project, een koepel over een compleet dorp, met een gaatje in de top. Het licht dat zo naar binnen valt, projecteert als een camera obscura de hemel - omgekeerd - op aarde. Het is zijn droom, maar de opdrachtgever is een steenrijke Chinees, die Grote Werken wil neerzetten. Het dorp moet maar wijken. Een spijkerhuis verzet zich. De rest van de Chinezen maalt niet om afbraak en wederopbouw. Sterker nog: mooie nieuwe huizen, daar hebben ze wel oren naar. Het moet een toeristentrekker worden: Authenticity Village, een soort openluchtmuseum. Aers snapt er niks van. Wat is daar nu echt aan? Kan hij het wel maken om de boel plat te walsen voor zíjn project?

Aers komt Mulan tegen, een zangeres die excelleert in traditionele Kunqu-opera. Ze zingt de traditie en de architect gaat voor de bijl. Hij valt niet alleen voor haar, maar ook voor de schoonheid van de oude teksten. Die hebben de tand des tijds doorstaan en bieden een zeker houvast. Tegelijk zijn het gemeenplaatsen, holle frasen zonder praktische toepassing. Voor dat laatste heeft Mulan ook een andere carrière. Ze is gevierd popzangeres en twittert kiekjes van het ontwaken na een liefdesnacht naar haar vele volgers. Aers wordt verscheurd, zeker waar hij ook nog belaagd wordt door de rellende media, zijn opdrachtgever en collega's.

In vertwijfeling klampt Aers zich niet meer vast aan zijn project. Hij valt ermee samen, maar laat desnoods los als de druk te groot wordt. Als de spijkerhuisbewoonster sterft, is de weg weer vrij en gaat de bouw aan de Dome alsnog door. Aers is geen gebroken man, hij heeft om te beginnen gewoon geen ruggengraat. En daar zit de kern van deze opera. Mulan en China lijken die ruggengraat niet te hebben, maar zijn juist lenig buigzaam als gras of riet. In de wind van de ontwikkeling kennen zij hun wortels. Denk aan een bestendige lijn, vanuit die traditionele vormen, die meegenomen worden in het nu en verder, voor wat ze al dan niet waard zijn. Daartegenover staat de fluïde transformatieve identiteit zonder anker van Aers.

Noordegraaf vangt het verhaal in muziek die staat als de voorkant van een Griekse tempel. Begin en eind zijn de hoekzuilen waarin de Westerse hedendaagse gecomponeerde muziek streng voor fundering zorgt. Mulan zingt daartussen Kunqu en speelse Chinese pop. Aers bedient zich van Wagneriaanse grote gebaren (inclusief een quote uit Tristan und Isolde), ferm en heldhaftig. Allengs sluipt ook zijn partij naar meer en meer fragmentarische citaten. Muzikaal valt zijn wereld uiteen in onthechte stukjes van bijvoorbeeld Stravinsky's Le Sacre. De botsing knalt, ratelt, knarst en klatert (in de Hoketus-achtige woodblockslagen). De scherven dwarrelen rond en zoeken harmonie tussen Oost en West, toen en nu, conservatisme en progressie. Op het versmeltpunt komen die stukjes tot rust, vervliegen de bronnen en afkomsten en heerst misschien rust en vrede; een uiterst zeldzaam moment, dat je steeds opnieuw als water door de vingers glipt.

Opvallend is hoe contrasten volstrekt natuurlijk gepresenteerd worden. Met een diepe persoonlijke bezieling wordt zowel het Westerse als het Oosterse verhaal gebracht; in kleurrijke muziek en in dito tekst. Daar komt bij dat een Noordegraafopera steevast ook met multimediale elementen werkt. Zo schieten newsflashes rond, wordt de Chinese Skype ingezet in een kakelbont koor dat het hoofd van Aers op hol brengt en zingt Mulan haar (dan weer traditionele) slotaria vanaf video. Geen moment worden de films, video's en technische vondsten krampachtig of geforceerd. Integendeel, ze slaan logische bruggen en voegen kwinkslagen en actuele lagen toe.

Noordegraaf en zijn team slaagden erin om de wereldberoemde Chinese kunstenaar Ai Weiwei bij de opera te betrekken. Hij tekent voor het bijzondere decor, dat bestaat uit een witte structuur die midden boven het podium hangt en ongemerkt langzaam ondersteboven draait. Van boven een vierkant met aan de andere kant een cirkel en een daartussen gespannen doek dat rekt en ook voor een krachtenspel zorgt dat het zaakje volume, inhoud en stevigheid verleent. En tegelijkertijd is het ook nog een projectiescherm, met in het midden dus een opening. Een zwart gat? Een verdwijnpunt? Niet alleen, want neem de Chinese munten of jadebeeldjes: een vierkant symboliseert de hemel (het universum) en de cirkel de aarde (of het land, China). Ook hier weer: een samenkomen en versmelten zonder stilstand en vredige harmonie, maar met een volledige flux, die richting het eind de spelers steeds meer dwingt zich ertoe te verhouden, fysiek en overdrachtelijk.

Het hangende element van Weiwei vervormt en verstoort. Het kan gevuld worden naar eigen wens. Net zoals je op China het nu of de Chinese traditie kunt projecteren, de keuze is aan jou. Is de beker dan halfvol of halfleeg? Als een waterval kletteren honderden plastic bekertjes naar beneden. Loutering of een vuilstort voor Westerse of juist Oosterse waarden, die letterlijk opgeveegd en vertrapt worden? Hou je haaks! Pak vast wat je kunt. Buig mee. Ken je wortels. Met als kern in deze weergaloze werveling van muziek, zang, acteerwerk, multimediaal beeld en fenomenaal topdecor: "Breng een hert, noem het een paard." Het is maar net hoe je ernaar wilt kijken. En overleef door nooit stil te staan.

http://www.kindamuzik.net/live/arnoud-noordegraaf/holland-festival-2015-as-big-as-the-sky-arnoud-noordegraag-adrian-hornsby-a/26028/
Meer Arnoud Noordegraaf op KindaMuzik: http://www.kindamuzik.net/artiest/arnoud-noordegraaf