• achtergronden
• DE 7EVEN
• video's
• agenda

ernaast

Het Residentie Orkest kiest ook op Lowlands voor kwaliteit

Lowlands heeft dit jaar een heus matineeconcert op de programmering: op zondag om 13:00 treedt het Residentie Orkest aan in de Alpha. Wie rustig denkt wakker te kunnen worden met een fijn stukje klassiek komt echter bedrogen uit, want aangevoerd door het Finse talent Santtu-Matias Rouvali zal het Haagse orkest de Tiende Symfonie van Dmitri Sjostakovitsj ten gehore brengen en daarmee één van de hardste optredens van het festival verzorgen.

Tekst: Martÿn ter Haar

Publicatiedatum: 18 augustus 2011

De festivalorganisatie zelf zegt over die Tiende dat hij zich "verhoudt tot, pak ’m beet, de Negende van Beethoven als death metal tot hardrock." Die vergelijking komt niet uit de lucht vallen: net als menig metalmuzikant kreeg Sjostakovitsj (foto rechts) soms het verwijt dat zijn muziek vulgair, effectbelust monotoon gebeuk was. En net als metal is de muziek van Sjostakovitsj in zijn basis meestal tonaal – in het geval van de Tiende Symfonie (Spotify, uitvoering door het London Philharmonic) zelfs in de metaltoonsoort bij uitstek: e mineur – maar maakt hij ruim gebruik van a-tonale elementen. Faith No More kon dan ook een sample uit het Achtste Strijkkwartet naadloos inpassen in nummer 'Malpractice' (Spotify).

Ondanks die link met het aanbod op Lowlands is de keuze voor de Tiende verrassend. Meestal wordt bij zulke concerten voor een publiek dat niet bestaat uit liefhebbers van klassiek niet gekozen voor één hele symfonie, maar een 'greatest hits' show met gedeeltes uit het ijzeren repertoire. Maar waarom dan toch een hele symfonie voor een ongetwijfeld katerig Lowlands publiek? Dirigent Rouvali (foto links) blijkt niet bij de keuze betrokken te zijn en ook hij vindt het niet voor de hand liggend: "Het is een moeilijk en duister stuk en ook lang: meer dan uur." Slokkers legt uit dat het niet vreemd is dat Rouvali hier niet van op de hoogte is: "Doorgaans bedenkt een orkest een programma en wordt een dirigent gezocht die bereid is dit uit te voeren. Voor dat een dirigent hier is, verloopt het contact met de managers/impresario’s. Er is zelden rechtstreeks contact met een dirigent of solist."

Lowlands kiest kwaliteit
Wie wel uitgebreid bij de keuze is betrokken, is Lowlandsdirecteur Eric van Eerdenburg. Slokker: "We hebben samen met hem besproken wat er gevraagd wordt voor een festival zoals Lowlands. Hij vertelde ons dat zijn publiek kwaliteit direct onderscheidt en dat hij daarom alleen maar kiest voor kwalitatief goede muziek. In het verleden wilde hij ook laagdrempelig(er) programmeren wat betreft dans, theater en klassieke muziek, maar dat werkte juist alleen maar averechts: het publiek bleef weg bij deze voorstellingen. Toen hij geen concessies deed aan de kwaliteit en ontoegankelijke, maar kwalitatief zeer hoogstaande dans, theater en muziek ging programmeren kwam het publiek wel en masse.

Toen wij dat hoorden leek ons deze heftige en bijzondere symfonie uitermate geschikt. Hij heeft veel verschillende kleuren en het Residentie Orkest is juist uitermate goed in het laten horen van deze kleuren. Het is ook een symfonie die de volle 50 minuten boeit, omdat de vier delen zo verschillend zijn van karakter. Verder waren er ook wat praktische voordelen: de lengte van de symfonie past uitstekend binnen het time slot van 50 minuten en wij gaan deze symfonie later in het seizoen ook nog spelen."

Rouvali heeft een speelduur van rond een uur in het hoofd en zal het tempo dus iets moeten opschroeven om binnen de tijd te blijven. Verder zegt hij vooral te letten op de intonatie: "Ik ben van oorsprong percussionist en dat merk je aan hoe ik dirigeer. Ik let op de accenten en de timing. Van snaarinstrumenten weet ik weinig, daarvoor vertrouw ik op de concertmeester. Voor het optreden op Lowlands zullen de piano-gedeelten ook harder gespeeld moeten worden, meer mezze piano." Hoewel Rouvali ook drumt in een jarenvijftigrock-'n-roll- en een jazzband is hij zelf geen bezoeker van festivals. "Ik ben alleen een keer op het Pori jazzfestival geweest."

Geen protest, wel topsport
Sjostakovitsj is zijn hele leven in de Sovjet-Unie blijven wonen, ondanks het feit dat de Sovjet-autoriteiten lang niet altijd gecharmeerd waren van zijn muziek. De componist moest altijd schipperen tussen wat hij zelf wilde en wat de Stalinistische dictatuur van hem verlangde. Bij de Negende Symfonie (Spotify) pakte dat helemaal verkeerd uit. De autoriteiten wilden in 1945 een bombastische ode aan de Sovjet-Unie vanwege de zojuist gewonnen Tweede Wereldoorlog, Sjostakovitsj kwam juist met een speels, Haydn-achtig werk op de proppen. Het was één van de redenen waarom de componist in 1948 uit de gratie viel. Verbanning naar Siberië wist hij te voorkomen, maar meer dan triviale propagandaklussen zaten er voor hem niet in. Ondertussen werkte Sjostakovitsj wel aan serieus materiaal, zoals de Tiende Symfonie. Die werd echter pas in 1953, na de dood van Stalin, voor het eerst uitgevoerd. Het furieuze tweede deel zou daarbij een muzikaal portret zijn van de gehate dictator.

Het is verleidelijk daarom achter de programmering van dit muzikale protest van Sjostakovitsj ook een politiek motief te vermoeden. Zoveel de Lowlandsorganisatie als het Residentie Orkest – volgens een beruchte uitspraak van PVV-kamerlid Richard de Mos 'een tromboneclubje' – voeren immers actie tegen de cultuurbezuinigingen van dit kabinet. Volgens Slokkers is dit echter niet het geval: "De keuze voor deze symfonie hebben we al maanden geleden gemaakt, toen de exacte plannen van het huidige kabinet nog niet bekend waren. Wat dat betreft hebben we hem dus niet gemaakt als protest tegen de huidige regering. Het is een monumentale symfonie met zeer veel zeggingskracht, die ongetwijfeld een diepe en grote indruk zal achterlaten bij de toehoorders en hen in vervoering zal gaan brengen. Wat dat betreft is het natuurlijk wel heel erg mooi dat we dat juist in deze tijden kunnen doen, zodat een groot publiek kennis kan nemen van deze prachtige kunstvorm en bij hen wellicht ook het besef ontstaat dat dit misschien straks, vanwege alle draconische bezuinigingsmaatregelen, niet meer mogelijk zal zijn. En uiteraard dat ze ook zien en ervaren dat het uitvoeren van een symfonie als deze niks te maken heeft met een ‘linkse hobby’ of een ‘tromboneclubje’ maar pure topsport is."

En hoewel Rouvali niet wist van De Mos' uitspraak, moet hij erkennen dat er iets van waarheid in zit: één van de stukken die hij dit jaar als gastdirigent zal uitvoeren met het Residentie Orkest is het tromboneconcert dat zijn landgenoot Kalevi Aho speciaal voor de Nederlandse trombonespeler Jörgen van Reijen schreef.

(Foto's orkestleden: Onno de Bever, foto Santtu-Matias Rouvali: Rami Toivonen)

http://www.kindamuzik.net/interview/residentie-orkest/het-residentie-orkest-kiest-ook-op-lowlands-voor-kwaliteit/21970/
Meer Residentie Orkest op KindaMuzik: http://www.kindamuzik.net/artiest/residentie-orkest