• achtergronden
• DE 7EVEN
• video's
• agenda

ernaast

Mark Lotterman: in dialoog door liedjes

Dat Mark Lotterman beschikt over een scherpe pen en een dosis zelfspot, daar waren we bij KindaMuzik al lang achter. Voor zijn nieuwe plaat Holland komt de Rotterdamse songwriter niet alleen weer met sterke liedjes, maar ook met een prachtproject om die thema's heen. Reden genoeg om hem daarover te bevragen.

Tekst: Niels Steeghs

Beeld: Renate Beense

Publicatiedatum: 04 september 2016

De kern van een liedje, daar gaat het voor Lotterman om. Om die te vinden vraagt de Rotterdammer anderen te reflecteren op de thema's in bedachtzame, met diepdonkere stem gezongen liedjes. Schilders, tekenaars, filosofen, schoolkinderen, wetenschappers, fotografen, poëten. Kortom, iedereen die vanuit een eigen perspectief iets toe kan voegen aan de thematiek kan en mag participeren. En versterken. Want deze participatie geeft een nieuwe dimensie aan het contact met de luisteraar. De teller staat op meer dan honderd bijdragen en dat aantal groeit nog steeds. Dat alles is te zien, lezen en beluisteren op Lottermans website en in de expositie die tot en met eind september te bezoeken is in Galerie Vonkel in Den Haag.

Bijzonder waren je albums sowieso al, maar nu trek je je plannen nog een stuk verder door. Holland is een heus multimediaal project geworden. Feitelijk waren de nummers al klaar toen de rest van het idee ontstond. Hoe is dat zo gegroeid?
"Ik heb inderdaad eerst de plaat geschreven, opgenomen en gemixt. Toen pas kwam het idee voor dit project. Vorig jaar speelde ik op Oerol een stuk met columniste Carrie. De producent van dat stuk, Fred Willems, kwam met het idee voor dit project. Hij zei: 'Wat nou als je allerlei soorten mensen laat reageren op je liedjes?'"

"We hebben er toen een hele zomer over gepraat en hebben zo de grenzen van het project vormgegeven. Vervolgens zijn we begonnen met het vragen van mensen; kunstenaars in eerste instantie, maar ook wetenschappers. Ik heb het geluk dat ik via mijn vriend Auke een hele berg fantastische Rotterdamse kunstenaars ken, zoals schilderes Inge Aanstoot of illustrator Gees Voorhees. Hierdoor lag de kwaliteit van de bijdragen meteen ontzettend hoog en werd het makkelijk om anderen te benaderen. Mensen zeggen: 'Kwaliteit boven kwantiteit.' Ik wil het allebei. Het feit dat dat lukt is een van de mooiste dingen die me ooit overkomen is."

Eigen interpretatie en beleving is per definitie een belangrijk onderdeel van de muziek. Die blijft normaliter meer onzichtbaar, of in elk geval vaak beperkt tot het oordeel van de media. Je trekt de interpretatie nu veel breder, maakt het onderdeel - of een verlengstuk - van je eigen kunst. Wat doen de interpretaties van anderen met jouw beleving van de nummers en de thema's die daarin spelen?
"Een liedje schrijven is als het inrichten van een plek; je zet daar een boom neer, hier een bankje met een rookpaal. Je kiest de kleur tegels en zet er een hekje omheen. Vervolgens ga je die plek aan mensen laten zien. Dan blijken mensen ineens een mening te hebben over die plek. Meningen veranderen de plek echter niet, hoe graag de mensen dat ook willen. Wat de plek wél kan veranderen zijn mensen die op het bankje gaan zitten, misschien een keer op de grond spugen of een leeg blikje cola achterlaten op de leuning. Dan is de plek een nieuwe plek, zonder dat er iets aan mijn ontwerp veranderd is. Op dit moment is mijn plek erg druk bezocht. Soms zitten er zesentwintig zesjarigen te tekenen, soms zit er iemand alleen op het bankje te huilen. Nu het zo druk is, voel ik me wat minder alleen, en ben ik er elke dag te vinden."

Wat is het meest verrassende verhaal dat zich in de reacties van anderen ontspon, op basis van jouw aanzet?
"Ik sprak naar aanleiding van 'The East of Rotterdam' en 'Norway' een homoseksuele jongen die was gevlucht uit Syrië. Hij vertelde me dat ze op school zijn benen hebben gebroken toen ze achter zijn geaardheid kwamen."

"Ik sprak met een vrouw die net als mijn oma in Indonesië geboren werd, de Jappenkampen overleefde en vervolgens in Nederland kwam wonen, en hier totaal niet begrepen werd."

"Ik leerde over het gevaar van angst in de maatschappij door gesprekken met psycholoog Jaap van Ginneken en filosoof Lars Svendsen. Ik leerde dat trauma's genetisch worden doorgegeven van de Zwitserse Isabelle Mansuy, sprak over depressies met psychiater Bram Bakker en leerde over de functie van nostalgie door professor Clay Routledge uit North Dakota."

De plaat heb je Holland genoemd, zonder dat het daar heel expliciet over gaat. Welke aspecten van jouw land wil je belichten? En wat is er Hollands aan de nummers?
"De plaat gaat over het geluk en ongeluk dat ik vond in Holland. Over de invloed van de oorlog in Indië op mijn leven. Maar ook over hoe bang we zijn, en hoe ongelukkig die angst ons maakt. Over homoseksualiteit, over de oude havens van Rotterdam, over Crooswijk, over mijn jeugd in Mijnsheerenland."

Ondervind je aan de hand van de expositie en de liedjes al daadwerkelijk dat je meer in dialoog komt met mensen over maatschappelijke onderwerpen? Wat voor bijzondere gesprekken levert dat op?
"Het eerste Holland-evenement was in Limburg. We lieten er de lezing zien van Jaap van Ginneken. 'Er is iets raars aan de hand', zegt Jaap in zijn lezing bij het liedje 'Happy'. We zijn banger dan ooit, maar ook veiliger. Jaap vindt het leuk om te onderzoeken hoe dat komt. Na het optreden, en de lezingen, merkte ik dat ik met mensen stond te praten over terrorisme en de belachelijk nutteloze angstcultuur die daaruit voortvloeit. Elke wetenschapper die ik sprak over dit onderwerp kwam met dezelfde boodschap: angst is stom. De Noorse filosoof Lars Svendsen stelt in zijn bijdrage dat angst eenzaam maakt. En ik denk dat dat waar is. We creëren op dit moment een bange, eenzame maatschappij. We vertrouwen elkaar niet meer, terwijl daar verdomd weinig reden voor is."

"Mensen kunnen door deze manier van muziek uitbrengen niet meer om de inhoud heen. De gesprekken bij exposities en optredens zijn intenser dan normaal, inhoudelijker. Voor een songwriter is dat een zegen."

'Happy' doet wel wat denken aan Bob Dylans 'Talkin' John Birch Paranoid Blues', waar de obsessie met communisten uit de vijftiger en zestiger jaren op een satirische manier de hoofdrol speelt. De angst in jouw nummer is vergelijkbaar. Kan je uitleggen wat tot deze tekst geleid heeft?
"Al jaren wordt de wereld overspoeld door complotdenkers, gezondheidsfreaks en andere bangerds. Allemaal angst, terwijl mensen gelukkig zouden moeten zijn. De meeste mensen zijn bíjna gelukkig. Ze lijken maar niet die laatste meter te kunnen maken. Begrijpelijk, de laatste meter is de zwaarste. We vullen die meter namelijk met de moeilijkste angsten; de angsten voor problemen waar we geen grip op hebben; illuminati, terroristen, communisten, kapitalisten, economische crises en vluchtelingen. En dan die meest wezenlijke angst van allemaal, angst voor de dood van mensen om ons heen, en uiteindelijk die van onszelf. Het ultieme falen."

"Mensen zijn heel goed in staat gelukkig te zijn, zeker hier in Europa. De Belgische geluksprofessor Leo Bormans leerde mij dat als iemand z'n rekeningen kan betalen en niet in totale oorlog leeft, hij zelf de enige is die het geluk tegenhoudt. Denk daar maar eens eventjes over na."

"Als tiener ben ik zelf heel depressief geweest. Uiteindelijk resulteerde dat in een opname in het Delta Psychiatrisch Centrum in Poortugaal. In de twee jaar dat ik daar zat heb ik honderden mensen voorbij zien komen met de meest verschrikkelijke ervaringen. Maar het wel of niet slagen van die mensen in de therapie hing allemaal af van dat ene punt: gaan ze accepteren dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor hun eigen geluk? Het merendeel kon die gedachte niet aan, die zitten nog steeds in de penarie."

"Hetzelfde zie je nu in de politiek. Je kan zo hard stemmen als je wil; je ziekelijke honger tot angst los je er niet mee op. Want die angsten heb je blijkbaar nodig. Om te verbloemen dat je niet in staat bent jezelf gelukkig te maken. Natuurlijk zijn er problemen met migranten. Er zijn moeilijke moslims. Sommigen van hen haten ons omdat we met knappe jongens slapen, omdat we geile plaatjes ophangen in de bushokjes of omdat we dansen op slechte muziek. Maar stel dat ze ons allemaal vanuit het diepst van hun hart zouden haten, stel dat ze ons allemaal zouden willen opblazen, dan heeft het nog steeds geen zin jezelf onder te dompelen in angst, simpelweg omdat dat je eigen leven minder aangenaam maakt en de problemen niet oplost."

"Als straks alle moslims terug zijn naar hun moslimland, de Polen naar Polen, de PvdA'ers naar Cuba en de PVV'ers naar Noord-Korea, blijft er voor al die boze mensen op internet, links en rechts, niemand meer over om de schuld te geven van hun eigen ongeluk. Zij zullen op een morgen in de spiegel kijken, in huilen uitbarsten en hun polsen doorsnijden, uit pure schaamte voor hun eigen falen. Daar komt dat liedje vandaan."

Het is fascinerend om te zien hoe je bij het nummer 'The Great Farewell' een blik terug in het verleden werpt. Wat deed de vondst en het doorlezen van die stapel met briefcorrespondentie uit de Tweede Wereldoorlog tussen een Duitse militair en zijn vriendin met je?
"Ik vond de stapel met brieven op de markt in Rotterdam, en heb er veertig euro voor betaald. Ik heb ze nog niet allemaal gelezen, maar de brieven die ik las waren zeer ontroerend. Hij schreef haar soms elke dag een brief, gevuld met zoete woorden en koosnaampjes. Ze hadden zich net verloofd toen hij werd opgeroepen zijn land te dienen. Hij schrijft over bommen en kogels, en hoopt dat de waanzin snel eindigt."

"Wat ik ervan leerde is niet iets historisch, maar iets dat veel belangrijker is. Vrijwel elk mens heeft van nature een afkeer van geweld, van oorlog. Soms zijn enge mensen in staat die afkeer bij hun volk te doen afnemen, om dat te kunnen gebruiken om een oorlog te beginnen. We zien op dit moment op veel plekken in de wereld mensen die daar mee bezig zijn. Of het hen lukt zal de tijd leren. Hoewel we in het Westen nog niet zo ver zijn, is het feit dat politici jongleren met angst en haat en vervolgens de oplossing in het midden laten verontrustend te noemen. Erdogan, Wilders, Le Pen, Trump. Allemaal mensen die angst aanwakkeren zonder een oplossing te bieden."

"De angst voor immigranten werkt door. Elke keer dat je de straat op loopt ga je ze zien. Soms zullen ze je aankijken of zelfs iets tegen je zeggen. Als die angst wordt aangewakkerd zit je in de shit, want dan ben je bang zonder dat er een oplossing voor je angst bestaat. Daar worden mensen helemaal krankjorum van."

Maar de angst voor conflict, voor geweld is gelukkig zo heftig, dat er wel heel veel moet gebeuren wil de vlam in de pan slaan. Op internet lijkt het alsof de burgeroorlog is uitgebroken, op straat groet iedereen elkaar. Mensen zijn bang voor geweld. Ze zijn er nog niet helemaal klaar voor, ze flirten ermee op Facebook. Tijdens het lezen van die brieven voelde ik die afkeer van geweld en die angst voor conflict als nooit tevoren. Ik las brieven tussen twee mensen die van elkaar houden, die niet begrijpen waarom domme mensen oorlog voeren, waarom andere mensen niet in de spiegel durven te kijken om in huilen uit te barsten."

Muzikanten moeten ons een spiegel voorhouden, zeg je in een column en je noemt de alternatieve muziek in Nederland een "grote emmer laffe pis". Hoe zie jij als artiest je rol?
"Als Iggy Pop het podium op komt, weet iedereen waar hij voor staat. Iedereen weet wie hij is. Hij staat voor rebellie, seks, maar ook intellect. Lou Reed stond voor leven op het randje, BB King voor het versieren van vrouwen en Radiohead voor autisme. Mijn muziek staat voor het constant beseffen van je eigen sterfelijkheid en daar helemaal gek van worden. Als ik vreemde mensen mijn muziek laat horen schrikken ze vaak van de somberheid. Dat maakt ze bang. Maar ze horen gelijk waar ik voor sta, of ze dat nou bevalt of niet."

"De meeste bands die ik hoor staan nergens voor. Die staan voor 3FM, voor 3voor12. Ze staan voor festivalshows en Facebookposts. Laat iedereen in godsnaam weer z'n bek opentrekken over wat we wérkelijk voelen. Als kunstenaars dat niet meer doen, komen we nooit meer verder, en heeft kunst zijn enige functie verloren."

KindaMuzik stopt er binnenkort mee. In je column schrijf je ook met scherp over de media in muziekland. Je roept op tot verandering. Waar moet het naar toe met de popjournalistiek, wat jou betreft?
"Muziekjournalistiek zou moeten gaan over verwondering. Niet over labels en boekingskantoren die journalisten voeren met nieuwe releases. Hoe groter het medium is, hoe laffer ze worden. Ze laten zich piepelen door marketeers, pluggers en promomiepjes. Het zijn geen journalisten meer, maar contentbakkers."

"Het is één groot wespennest. Mensen van Oor bepalen wie de Grote Prijs wint, mensen van Friendly Fire gaan bij 3voor12 werken, iedereen is de hele dag met elkaar aan het twitteren over het volgende hippe bandje. Wie is er nou geïnteresseerd in het concert van het jaar of het jaarlijstje van Atze de Vrieze of iemand anders met een Buddy Hollybril?"

"Ik wacht op een blog dat de telefoon niet opneemt voor V2 en Excelsior, omdat ze druk zijn een artikel te schrijven over een bandje uit Zoetermeer dat iets doet wat nog nooit iemand anders heeft gedaan. Niet omdat dat bandje nou een boeker heeft, of een label, of zichzelf hoereert in de Popronde. Nee, puur omdat dat bandje te gekke muziek maakt. Maar daar is toch geen markt voor? Een markt is er niet, een markt creëer je."

"Ik las een interview met Erik van den Berg, één van de meneren achter Oor. Hij zei: 'Bands die muziek maken uit pure noodzaak, uit een politieke ontwikkeling, dat zie je inderdaad zelden. Dat is jammer, want dat maakt het voor een journalist lastiger om een diepgaand verhaal te maken' Néé, denk ik dan! Die bands zijn er wel, maar V2 belt ze niet door. Als je zelf zou gaan zoeken, zijn er talloze. Ik heb ze gezien, in al die kleine clubjes door heel Europa, spelend voor soms tien man. Waarom tien man? Omdat OOR de telefoon niet opneemt als ze bellen."

http://www.kindamuzik.net/interview/mark-lotterman/mark-lotterman-in-dialoog-door-liedjes/26836/
Meer Mark Lotterman op KindaMuzik: http://www.kindamuzik.net/artiest/mark-lotterman