• achtergronden
• DE 7EVEN
• video's
• agenda

ernaast

Jozef van Wissem en de bevrijding van de luit

Op zijn nieuwe album The Joy That Never Ends wordt Jozef van Wissem bijgestaan door filmmaker Jim Jarmusch en beeldend kunstenaar Jeanne Madic. Anno 2011 is de luit terug van (lang) weggeweest.

Tekst: Hans van der Linden

Publicatiedatum: 21 juni 2011

Van Wissem wil de luit nieuw leven inblazen maar de keuze voor dat instrument vertelt ook iets over hemzelf en houdt in zekere zin een afwijzing in van de hedendaagse samenleving.

De vlucht naar New York
Op jonge leeftijd komt Van Wissem tijdens een klassieke gitaarles in contact met bladmuziek getiteld Music from Shakespeare's Time waarin luitstukken voor klassieke gitaar staan. Hij wordt vervolgens meegesleept door de verlokkingen van de tijd en sluit zich aan bij de newwaveband Desert Corbusier en enkele andere experimentele bands op elektrische gitaar. Al doende belandt hij in Groningen waar hij een punkcafé/kraakpand uitbaat. Maar dan komt het keerpunt. Hij verkoopt zijn café en verhuist naar NewYork. Hij heeft behoefte aan meer diepgang en minder noise. De luit keert terug in zijn leven.

In New York studeert Van Wissem met Pat O'Brien die hem suggereert om eigen stukken te schrijven en bij klassieke stukken te improviseren, wil hij van de luit zijn broodwinning maken. En zo geschiedde. Hij spiegelde klassieke melodieën en paste nieuwe thema's en accenten toe. In ware cut up-stijl verplaatste hij stukken om zo tot een nieuw resultaat te komen. Zo evolueerde hij tot complexe palindromen, composities die van voor naar achter en omgekeerd hetzelfde klinken. Deze aanpak vormt de basis voor zijn werk.

De luit en de bevrijding ervan vormen een obsessie. Van Wissem tracht het instrument uit het museum te halen en er een publiek mee te bereiken dat er anders nooit mee in contact zou komen. Hij voegt elementen toe zoals veldopnames die hij verzamelt in wachtkamers op vliegvelden en treinstations. Deze ornamenten weerspiegelen de trance van de reis naar het optreden en het optreden zelf. "Mensen zien vaak alleen de glamoureuze kant van het uur dat je op het podium staat maar de reis ernaartoe is minstens zo belangrijk voor het hypnotische tranceritueel."

Het katholieke schuldgevoel
Van Wissem voelt zich meer beïnvloed door beeldende kunst en religie dan door klassieke muziek. Uiteraard werkte hij zich door het klassieke luitrepertoire. Zo kan je A Rose by Any Other Name beschouwen als een klassieke luit-cd met anonieme stukken. De laatste tijd verdiept hij zich in westerse spiritualiteit, waaronder het oeuvre van Swedenborg en de mystieke geschriften van de hand van Marguerite Porete of Julian of Norwich.

Naast zijn solowerk deelt Van Wissem regelmatig het podium met andere muzikanten. Het onlangs ter ziele gegane Brethren of the Free Spirit - met gitarist James Blackshaw - is wellicht het bekendst maar hij werkte ook al samen met onder meer Tetuzi Akiyama en Gary Lucas. En binnenkort zien samenwerkingen met Smegma en United Bible Studies het levenslicht op zijn eigen label Incunabulum.

Die samenwerkingen zijn het spontane gevolg van ontmoetingen met gelijkgestemde zielen. De meest geslaagde collaboraties vinden vaak in het prille begin plaats, op het moment dat geen van beiden weet wat er ontstaat en of iets werkt. Uiteraard worden die ook bepaald door wat Van Wissem aanspreekt. Momenteel vindt hij het spelen met akoestische gitaristen niet meer zo interessant. Als hij één artiest mocht uitkiezen om mee samen te werken, zou dat Lars von Trier zijn. "Omdat hij het katholieke schuldgevoel zo goed weet te verfilmen."

Van Wissem is lovend over zijn recente samenwerking met beeldend kunstenaar Jeanne Madic (Vanishing Twins). Madic komt uit de theaterwereld en Van Wissem vroeg haar om teksten van Julian of Norwich voor te lezen. Deze stukken staan op The Joy That Never Ends. Madic maakte eveneens een super 8-film van het titelnummer waaruit dan weer een beeld voor het hoesontwerp geselecteerd werd. Het is een filmische plaat geworden, onder meer door de aanwezigheid van Jim Jarmusch die elektrische gitaar speelt. Artiesten uit andere disciplines voegen frisse ideeën toe.

Feedback voor Jozef Van Wissem
Van Wissem ontmoet Jim Jarmusch in New York, geeft hem een cd en beide heren geraken aan de praat. Ze praten veel over gemeenschappelijke interesses, zoals de luit en de levensomstandigheden van luitisten aan het hof. Jarmusch doet steeds uitvoerig onderzoek naar onderwerpen die hem interesseren en die vaak in zijn films terechtkomen. "Jim heeft altijd plannen voor films en hij wil ook iets doen met mijn muziek, hij is een grote fan. Op zijn nieuwe plaat staat zelfs een stuk getiteld 'Feedback for Jozef van Wissem'."

Ze sturen elkaar muziek door. Jarmusch stukken elektrische gitaar, Van Wissem luitcomposities. Het resultaat is een spookachtig, meanderend geluid. Jarmusch is eigenlijk een muzikant in het vel van een filmregisseur. Hij baseert zijn beelden vaak op bestaande muziek, zoals Limits of Control onlangs nog aantoonde.

Nieuwe muziek voor oude instrumenten
In het najaar organiseert Van Wissem onder de noemer 'New Music for Early Instruments' festivals in Brussel, Aalst, Parijs, London en New York. Onder meer Keiji Haino, Heresy of the Free Spirit, Stephan Matthieu, Keenan Lawler, Paul Metzger, Susan Allcorn, Richard Bishop en Greg Kowalsky spelen er ten dans. Het uitgangspunt is het omvormen van oude muziekinstrumenten tot avontuurlijke, hedendaagse en avant-gardistische instrumenten. Dit geldt niet alleen voor de luit maar ook voor steel guitar, klassieke gitaar, klavecimbel en banjo.

http://www.kindamuzik.net/interview/jozef-van-wissem/jozef-van-wissem-en-de-bevrijding-van-de-luit/21750/
Meer Jozef van Wissem op KindaMuzik: http://www.kindamuzik.net/artiest/jozef-van-wissem