• achtergronden
• DE 7EVEN
• video's
• agenda

ernaast

Interview met de doden: Alan Lomax

In het kader van de literaire vrijheid grijpt KindaMuzik in de rubriek Interview met de Doden overleden artiesten in hun kraag om hen nog eenmaal het hemd van het lijf te vragen. In deze aflevering musicoloog Alan Lomax die de wereld over reisde om folk- en bluesliedjes op te nemen. De cryptische mededeling dat hij te spreken is voert KindaMuzik naar Lomax' dochter in Florida, want de legendarische songhunter zelf overleed al in 2002.

Tekst: Bart Breman

Publicatiedatum: 17 september 2009

"Eigenlijk is het wel toepasselijk," zegt dochter Anna Lomax, "dat ik op deze manier nog iets van hem terugvind. Ik begrijp het alleen niet. Mijn vader was een nauwgezet mens, die alles archiveerde en bijhield. Hierover heeft hij nooit gesproken en nooit iets opgeschreven." Ze gaat voor naar de huiskamer. "Mijn vader leefde voor de muziek en ik wist niet dat hij zijn eigen verhaal op band heeft opgenomen. Uit een kast grijpt ze de reden van ons bezoek: een kleine cassette, waarop een onbekende opname van haar vader te horen zou zijn.

Anna Lomax stopt de band in de recorder. Zonder enige ruis klinkt de stem van Alan Lomax. "Loopt dat ding nou?" "Jazeker. Wat een handig apparaatje, ik wou dat ik er vroeger een had gehad", antwoordt een tweede stem. "Ik vind het leuk dat de rollen nu eens zijn omgedraaid. Vertel maar Alan, hoe ben je ertoe gekomen om de wereld over te gaan reizen om muziek op te nemen?" Lomax lacht. "Ik heb het van mijn vader, die begon ermee in het zuiden van Amerika. Als klein jochie ging ik met hem mee als hij op liedjes ging jagen. Hij had iemand nodig die dat loodzware opnameapparaat kon helpen dragen. Tegenwoordig passen ze in je broekzak, maar de apparatuur die wij meezeulden was zo zwaar dat er twee mensen voor nodig waren om het te kunnen tillen. Dat weet jij ook nog wel."

In de gevangenis
De interviewer lacht. "We keken raar op toen die twee blanken binnen kwamen lopen om liedjes op te nemen in onze gevangenis. We zongen tijdens het werk, zoals we altijd deden. Liedjes van onze ouders. Dat verzachtte de pijn van het opgesloten zitten en het harde werk. Ik vergeet nooit meer dat je mij mijn eigen liedjes liet horen. Ik dacht dat als de president me zou horen zingen, hij me vrij zou laten omdat ik zo mooi zong. Maar dat wilde hij niet."

Lomax lacht. "Ja, in de jaren dertig was het heel bijzonder om je eigen stem te horen. Niet alleen jij, maar veel mensen waren volledig overdonderd als dat gebeurde. We kwamen niet alleen in gevangenissen, maar ook op de meest afgelegen plaatsen in Amerika. Ik zag oude banjospelers op hun veranda, die honderden liedjes speelden die ze van hun ouders hadden geleerd, die ze op hun beurt weer van hún ouders hadden geleerd."

"En later ging je op eigen houtje verder", zegt de interviewer. "In de jaren vijftig trok je naar Europa. Lomax antwoordt: "Wist je dat muziek in Schotland zacht en kalm klinkt? Het is een raar contrast als je kijkt naar de woeste natuur. En in Spanje komen de droevigste dorpjes tot leven als er muziek klinkt. Ze exploderen er van vreugde en ze dansen de hele nacht door." De interviewer schampert. "En wij in Amerika klonken gewoon pissed off. Dat komt doordat jullie blanken niks van ons moesten hebben." Lomax lacht om de opmerking. "In Europa had je misschien minder het racisme zoals jij dat hebt ondervonden. Maar het fascisme was er wel. Weet je dat het Franco-regime mijn zoektocht naar oude Spaanse liedjes opvatte als poging om het platteland in opstand te brengen?"

Bewaren
"Maar de meeste mensen, zowel in Amerika als in Europa, wilden weinig met de liedjes te maken hebben." Lomax zucht en klinkt geagiteerd als hij verder praat. "Ze vonden volksmuziek muziek voor boerenkinkels, iets van een vroegere generatie. Men hield zich bezig met de vooruitgang. Liedjes moesten door iedereen mooi gevonden worden. Muziek moest entertainen en de oorsprong van de muziek ging er minder toe doen."

Lomax klinkt ronduit boos als hij verdergaat. "Maar juist die oorsprong is waar ik van hou. De muzikanten die de oude volksliedjes speelden hielden zich niet bezig met entertainment. Ze vertelden verhalen die ze hadden opgepikt of van hun ouders hadden geleerd. Die liedjes zijn eigenlijk net een geschiedenisboek, waarin je de ontwikkeling van een land en cultuur kunt lezen. Die cultuur, die authenticiteit en die link met ons verleden begon te verdwijnen. Muziek werd een massaproduct, met steeds minder plaats voor eigen identiteit."

De interviewer gniffelt. "Op de barricades, dus" grapt hij. Lomax praat verder. "Ik moet wel eens denken aan een Amerikaanse fotograaf uit de negentiende eeuw. Edward Curtis zag dat in de nieuwe Amerikaanse maatschappij geen ruimte meer was voor de Indianen. Ze werden vermoord of in reservaten gestopt en hun levenswijze kwam tot een einde. Hij begon foto's van ze te maken. Hij deed dat om iets van die verdwijnende cultuur te bewaren. Ik herken daar veel in, met betrekking tot de muziek. Ik vind dat er iets van die muziek bewaard moet blijven. Het is een directe link met je verleden." Hij lacht. "En die liedjes zijn over het algemeen een heel stuk beter dan wat je nu hoort."

Cassettebandje
In de kamer staat Anna Lomax op en draait het volume zachtjes. Er is nog net te horen hoe Lomax en zijn interviewer keuvelen over een Schotse zangeres, die om onduidelijke redenen diepe indruk op Lomax heeft gemaakt. "Weet je wat zo gek is?" zegt ze, "De bekendere artiesten die mijn vader opnam kan ik herkennen. Mijn vader spreekt hier met zo iemand. Zijn interviewer is een artiest die, mede dankzij mijn vader, zelfs wereldberoemd is geworden."

"Maar het klopt niet", vervolgt ze met een verwarde blik. "De man die mijn vader interviewt stierf namelijk in 1949. Het type cassette waarop dit gesprek staat bestond toen nog niet. Ook spreken ze over zaken die daarna hebben plaatsgevonden. Dus wat je hoort kan er niet zijn. Maar ik weet zeker dat ik me niet vergis. Mijn vader wordt geïnterviewd door blueszanger Leadbelly.

Op de achtergrond loopt het bandje verder. Lomax en Leadbelly praten over Lomax' grootste droom. Hij wilde alle liedjes van de wereld opnemen en op plaat zetten. Hij overleed voordat het zover was, maar kwam toch nog een heel eind.

AB in Brussel houdt tot en met 27 oktober 2009 een eerbetoon aan Alan Lomax.

http://www.kindamuzik.net/interview/alan-lomax/interview-met-de-doden-alan-lomax/19145/
Meer Alan Lomax op KindaMuzik: http://www.kindamuzik.net/artiest/alan-lomax