• achtergronden
• DE 7EVEN
• video's
• agenda

• dossiers
• festivals
• columns

ernaast

Tzadik: John Zorns eigen realiteit

Geboren uit noodzaak staat het label Tzadik al meer dan tien jaar garant voor kwalitatief hoogstaande releases in dito verpakking, inmiddels een paar honderd in getal. Omdat het aantal releases zich nog altijd in rap tempo uitbreidt, volgt hieronder een wegwijzer door dit gigantische labyrint.

Tekst: Eric Van Rees

Publicatiedatum: 09 juli 2006

Tzadik is Hebreeuws voor zowel ‘chaos’ als ‘wijze, oude man’, zo verklaart de oprichter van het label, John Zorn, in één van zijn zeldzame interviews (in BOMB-magazine) de naam van zijn label. De exacte betekenis hangt af van de context waarin het woord gebruikt wordt. Het woord is ook een mooie metafoor voor de muziek die onder die noemer wordt uitgebracht. Die muziek varieert van traditioneel tot modern, van loeiharde metal tot minimale muziek, van modern klassiek tot improvisatie. John Zorn is de bindende factor. Hij was het die uit onvrede over het beleid van de grote platenmaatschappijen, die rücksichtslos releases weigeren te herdrukken, in 1995 het Tzadik-label oprichtte. Zonder grootscheepse reclamecampagnes bereikte het label bij fijnproevers over de hele wereld een cultstatus; liefhebbers die elkaar via een mailinglijst (de zogenaamde ‘Zorn-lijst’) op de hoogte houden van de nieuwste releases en concerten.

Ideologie
Het label wordt vanuit een ideologische visie gerund. Het presenteert zich als een noodoplossing voor muzikanten die elders hun muziek niet uitgebracht krijgen. Winst is dan ook geen oogmerk van het label (al denken verwoede verzamelaars, die met moeite de maandelijkse stroom releases kunnen bijhouden, daar anders over). Zorn geeft toe dat het label elk jaar verlies lijdt, maar daar staat tegenover dat releases te allen tijde beschikbaar zijn voor de consument. Ze zijn te bestellen via een website en een winkel waarmee nauw samengewerkt wordt, de Downtown Music Gallery. Verder is er nog een concertpodium, The Stone, waar Zorn zijn artiesten presenteert aan een klein publiek in Manhattan, New York City. Het voortbestaan van dit podium (en ook het Tzadik-label) is afhankelijk van giften en verkoop van cd’s en concertkaartjes. Zo gaat dat wanneer er geen subsidie is, zoals in Nederland.

Op de website wordt het Tzadik-label dan ook gepresenteerd als een uitkomst voor artiesten “who find it difficult or impossible to release their music through more conventional channels”, waarmee grote platenmaatschappijen en distributeurs bedoeld worden. Ook garandeert het label de artistieke vrijheid van de artiesten: zij bepalen hoe de cd klinkt en hoe het artwork eruit ziet, zonder bemoeienis van derden, al moet het wel langs uitvoerend producent Zorn. Dit zal ongetwijfeld voortkomen uit diens ervaringen met het censureren van hoesontwerpen van Naked City, die overigens door Tzadik netjes in een witte verzamelbox zijn uitgegeven, waarop oorspronkelijk afgehakte ledematen en sm-prenten te zien waren.

Downtown scene
De artiesten die Zorn selecteert, zijn met name afkomstig uit de downtown scene van New York, waarin Zorn zelf sinds de jaren zeventig een spilfiguur is. Dient het Tzadik-label in de beginjaren om releases van Zorn zelf opnieuw uit te brengen; eind jaren negentig komt er meer structuur in het uitgavenpatroon en worden aparte series uitgebracht om zo de catalogus enigszins te rubriceren. Zo brengt het label gecomponeerde muziek, Japanse muziek (traditioneel en modern), en joodse muziek uit van over de hele wereld, alsook archiefreleases met heruitgaven van belangrijke artiesten en een aantal lastiger te categoriseren releases.

Het label fungeert als een brug tussen oost en west. Omdat Zorn tien jaar lang in Japan heeft gewoond neemt hij van daar veel muziek mee terug naar de Verenigde Staten en omgekeerd. Met name artiesten als Ruins (een furieus bas-en-drums-duo), noise artiest Merzbow, de Boredoms en de levende legende Keji Haino zijn door Zorn aan het westen voorgesteld. Sleutelfiguren uit New York die voor Tzadik releases hebben uitgebracht zijn onder meer rietblazer Ned Rothenberg, gitarist Gary Lucas (bekend van Captain Beefheart), toetsenist Wayne Horvitz, gitarist Marc Ribot (bekend van onder anderen Tom Waits), drummer Bobby Previte en harpiste Zeena Parkins. Tegelijkertijd is er een jongere garde muzikanten die in een traditie van jazz en avant-garde past, zoals het trio Rashanim, dat een flitsende mix brengt van fusion en joodse muziek.

Met zoveel muzikale activiteiten op kleine schaal, is het logisch dat de muzikanten kruisverbanden aangaan, wat meteen de hoge productiviteit en creativiteit van de downtown scene verklaart. Hetzelfde geldt voor Tzadik: omdat John Zorn iedereen in New York kent en iedereen in New York Zorn kent, zijn de lijnen kort en worden er snel beslissingen gemaakt over projecten. Ook duiken in de credits op de cd altijd bekende namen van andere projecten op. De inspiratie voor al die projecten staat niet op zichzelf. Zorn en anderen hebben eerder verklaard zwaar beïnvloed te zijn door de Europese jazz, met sleutelfiguren als wijlen gitarist Derek Bailey, Fred Frith en het Nederlandse ICP-orkest. Zorn onderkent het belang van deze improvisatoren en speelt niet alleen met hen, maar brengt ook een aantal interessante releases van hen uit, een traditie die onlangs leidde tot een release met prachtige archiefopnames van onder anderen Derek Bailey, onder de naam Joseph Holbrooke Trio, The Moat Recordings.

Radical Jewish Culture
Zorn staat bekend om zijn brede muzieksmaak en discrimineert niet naar muzieksoort. Dit verklaart wellicht deels de uitgave van zijn meest ambitieuze serie tot nu toe, Radical Jewish Culture, een serie waarop ook vanuit Zorns kring van intimi kritisch is gereageerd. In deze reeks releases is de joodse muziek van alle tijden en uit alle windstreken in alle mogelijke muzikale kruisbestuivingen vastgelegd. Je kunt het zo gek niet bedenken of het is te vinden in deze cd-reeks. Zorn zelf selecteert wat hij onder de noemer van deze reeks uitbrengt, waardoor niet duidelijk is wat de criteria zijn waaraan de artiesten of muziek moet voldoen. Zorn heeft verklaard dat dat voor hemzelf ook niet altijd even duidelijk is, maar dat hij daarin zijn gevoel laat spreken.

De controverse die de titel Radical Jewish Culture heeft opgeleverd slaat met name op de naamgeving en de intentie erachter en niet zozeer op de muziek. Het is Zorns bedoeling om muziek te begruiken als hulpmiddel bij de zoektocht naar een joodse identiteit in de 21ste eeuw, waarbij geschiedenis, heden en toekomst verenigd worden door middel van muziek. In een heldere verklaring op de website van Tzadik geeft Zorn uitleg over zijn intenties. Hij geeft toe dat de naam ongelukkig gekozen is maar dat zijn bedoelingen oprecht zijn.

De serie is zonder meer een van de meest interessante releases op Tzadik. Ze maakt duidelijk dat het joodse element even veel als weinig betekent: ze roept meer vragen op over de joodse cultuur dan dat ze antwoorden geeft op wat dat joods zijn inhoudt. Elke jood, musicus of niet, die zich geconfronteerd ziet met zijn eigen roots zal zijn eigen interpretatie daaraan geven. Zorn zelf kwam met een aangrijpende cd onder de titel Kristallnacht. Ook die is heruitgegeven op Tzadik.

Radical Jewish Culture geeft een even kleurrijk als schizofreen overzicht en is daarom zo belangwekkend. Een dergelijk ambitieus project op dito schaal als tijdsdocument van het joodse muzikale erfgoed is uniek. Eenmaal geconfronteerd met zijn joodse wortels na het overlijden van zijn vader, durft Zorn het aan zichzelf muzikaal bloot te geven en traditionele muziek te componeren, wat heeft geresulteerd in de nu al klassieke releases Bar Kohba en The Circle Maker, een tweetal ambitieuze projecten met prachtige, melodieuze joodse kamermuziek.

Kwaliteit in kwantiteit
De serie zou de aanzet blijken voor een stroom releases rond Zorns Masada-project, dat uit zou groeien tot een liedboek van honderden composities, die in allerlei bezettingen gespeeld worden door muzikanten van het label. Zorn bracht begin jaren negentig een tiental studio-cd’s uit met Acoustic Masada op het Japanse DIW-label, ook weer heruitgegeven op Tzadik. Daarna volgden een aantal live-opnamen van het kwartet op cd en werd een nieuwe markt van fanatici aangeboord die elke Zorn-release kopen als ware het een verzameling die je compleet moet hebben.

Critici van Zorns releasebeleid vergeten maar al te gauw dat kwaliteit vooropstaat: steevast wordt een release goed opgenomen, gemixt en het artwork ziet er altijd mooi uit. Tzadik past met dit kwaliteitsbeleid in het straatje van vergelijkbare labels als ECM, HatHut, Winter&Winter en het Nederlandse BV Haast, die niet toevallig ook muziek uitbrengen die zowel modern is als teruggrijpt op het verleden.

Hoewel een lokale aangelegenheid van het New Yorkse Manhattan, vergaart Zorn zo langzamerhand een groter publiek, ook in Europa. Hoewel het gezien het moordende releaseschema (per maand vier tot vijf nieuwe cd’s) moeilijk bij te benen is en Zorn zich van het ene in het andere project stort, is er voor de geïnteresseerde nieuweling veel, heel veel moois te ontdekken. De Tzadik-catalogus is een ambitieus, omvangrijk werk in uitvoering dat zijn weerga in de muziekgeschiedenis niet kent.

John Zorn staat samen met Acoustic Masada op 12 juli a.s. in theater Lantaarn-Venster in Rotterdam.

http://www.kindamuzik.net/achtergrond/tzadik/tzadik-john-zorns-eigen-realiteit/13340/
Meer Tzadik op KindaMuzik: http://www.kindamuzik.net/artiest/tzadik