• achtergronden
• DE 7EVEN
• video's
• agenda

• dossiers
• festivals
• columns

ernaast

Open Brief aan Geir Jenssen a.k.a. Biosphere

De liefde voor muziek gaat ver. Zo ver zelfs dat Bas Ickenroth via deze weg aan Biosphere wil laten weten wat zijn muziek voor hem betekent. Leest u daarom zijn open brief richting Noorwegen.

Tekst: Bas Ickenroth

Publicatiedatum: 01 januari 1999

Beste Geir,

Ik moet bekennen: mijn eerste ontmoeting met jou was niet om over naar huis te schrijven. Helemaal buiten jouw schuld hoor, het lag volledig aan mij. Toen die spijkerbroekenreclame in 1995 jouw ondergrondhitje 'Novelty Waves' gebruikte, zat ik nog teveel in de rock, metal en anderssoortig gitaargeweld. Ik vond het maar een saaie bedoening, dat nummer. Moest ook verder niets hebben van house en aanverwanten. Want dat is waar ik je plaatste: tussen artiesten als Orbital, Underworld en Leftfield. Jullie vier waren voor mij 'De Grote Vier' van de dance, zoals Metallica, Megadeth, Slayer en Anthrax dat waren eind jaren tachtig voor de metal. Belachelijk natuurlijk, die vergelijking. Daarbij hield ik gewoon niet van dance en al die shit. Maar het sfeertje van 'Novelty Waves' was wel donker, en dat bleef me ergens toch bij. En toen ik in de loop van de tijd - vooral door Orbital eigenlijk, maar dat is weer een ander verhaal - geleidelijk aan het feit gewend was dat elektronische muziek ook boeiend en indrukwekkend kon zijn, liet een vriend me plots Substrata horen, je album uit 1997. Ik wist niet wat me overkwam. Wereld, open, je kent het wel.

Wat me het meest intrigeerde was de tastbare koude die van de muziek afstraalde. Dat had ik nog nooit gevoeld: Substrata heeft niet alleen een koude, ruimtelijke sfeer, nee die kou is voelbaar door de muziek heen. Natuurlijk, inspiratie heb je volop kunnen opdoen in je woonplaats Tromsø, hoog in Noorwegen, ver boven de poolcirkel. Maar dan nog, je moet het maar transponeren naar je muziek. En juist dat heb je zo goed gedaan dat ik het nog steeds letterlijk koud krijg als ik Substrata opzet. Die langgerekte klanken die de ruimte in willen zweven, maar op een of andere manier nooit de poolcirkel weten te verlaten. De ruimte tussen de noten die alleen meer ingevuld kan worden door ijzige leegte. Valt me nog iets te binnen: heb je voor bepaalde passages een waterdichte microfoon onder een stel ijsschotsen gehouden? Het komt me voor dat stromingen onder het ijs wel eens precies zo zouden kunnen klinken. Een modern soort musique concrète eigenlijk.

Maar behalve dat je het sowieso allemaal knap gedaan hebt, is het toch vooral die impact die ik nooit ben vergeten. Sterker nog, ik heb Patashnik, dat album van 'Novelty Waves', toen ook maar snel aangeschaft. Nooit spijt van gehad, al heeft Substrata nog steeds mijn voorkeur. Maar goed, Patashnik dus. Heel anders, minder donker, minder koud, meer beats, maar die opener hè... Beter kan haast niet. Een simpel maar dreigend melodietje, wat trage beats, en dan die kinderstemmetjes. "I had a dream last night" zegt een jong onschuldig meiske van een jaar of zeven, waarna een groepje even oude, op het eerste gehoor net zo onschuldige maar stiekem bezeten meisjes antwoordt met "We had the same dream". Surrealistisch en angstaanjagend. Een vriendin van me - de echtgenote van die vriend die me aan Substrata hielp - had hem een keer op staan op haar slaapkamer 's avonds laat, en viel in slaap tijdens dat nummer. Nachtmerries, echt waar. Zelf heb ik die trouwens niet gehad, maar elke keer weer vraag ik me af wat je heeft geïnspireerd om die kinderen zo te gebruiken. Of misschien gaat mijn fantasie wel met me op de loop en gaat het daadwerkelijk gewoon over dromende kinderen.

In ieder geval ben ik je daarna altijd blijven volgen. Eerst nog via Biosystems: the Biosphere Remixes (1999). Heerlijke compilatie waarop je zelfs de slappe pop van James goed laat klinken, en artiesten als Nicolette en Frontline Assembly een broodnodig steuntje in de rug geeft. Maar toch, het is niet je eigen werk. Nee, dan toch liever Cirque, je album uit 2000. Mooi donker, heel sfeervol.

Maar om even in de kritische modus te blijven: hoewel ik hem vaak heb beluisterd, heeft het nooit dat zelfde gevoel over weten te brengen als die eerdere albums. Alsof Circue toch net wat minder inhoud heeft, zoiets. Minder memorabel ook, de plaat heeft geen stukken die me lang bijblijven. Niet dat het het ene oor in gaat en het andere weer uit, maar toch: beklijven wil het niet echt. Daarbij - en nu hoop ik niet dat je boos wordt - lijkt Cirque wat visieloos. Er staan wat beats geprogrammeerd hier en daar, die echter nergens echt op hun plaats lijken. Alsof ze verdwaald zijn. En eigenlijk hebben die beats ook geen echt doel, ze voegen helaas maar weinig toe aan die ijzige klankbeelden. Toch jammer. Maar nu wordt het allemaal te dramatisch, slecht is dat album natuurlijk helemaal niet. Het is gewoon het slachtoffer geworden van je eerdere, nog betere werken. Overigens moet ik er wel nog even bijzeggen dat het cd-boekje met foto's van huisfotograaf Jon Wozencroft werkelijk waanzinnig mooi is. Alleen daarvoor al zou ik Cirque toch een verplichte aanschaf willen noemen.

Ik ben toen ook wat verder in je verleden gaan graven, en ik kwam als snel uit bij Polar Sequences (1996), je eerste samenwerking met Higher Intelligence Agency. Als ik iets van vertrouwen was verloren na Cirque, was het nu in één keer weer terug, en misschien nog wel meer dan dat. Alleen die titel al, daar ga ik me direct van die dingen bij voorstellen als uitgestrekte ijsvlakten, compleet verlaten met hier en daar een wetenschapsstation bewoond door een solitaire waarnemer. En weet je, die voorstelling klopt! Polar Sequences roept precies dat soort beelden op. Af en toe lijkt het net alsof jullie de muziek hebben gemaakt terwijl jullie jezelf hebben opgesloten in een holle ijsberg, de muziek echoënd tegen de gladde wanden. En is daar niet ook iets in de diepte dat zich langzaam maar zeker naar boven aan het werken is? Iets waar je liever zo snel mogelijk van vandaan gaat, maar stiekem op blijft wachten omdat juist die dreiging zo fascinerend klinkt? Inderdaad ja. Hij is trouwens opmerkelijk vol, deze Polar Sequences. Heel mooi hoe jullie laag over laag heen leggen en toch een minimalistisch en eenzaam klankbeeld kunnen bewerkstelligen. Oh zo prachtig. Naar jullie tweede samenwerking, Birmingham Frequencies dat uitgekomen is in 2000, ben ik ondertussen nog steeds op zoek, zodra ik hem heb laat ik het je weten.

Samen met mede-noorderling Deathprod heb je trouwens ook een werkelijk fantastisch stuk werk gemaakt in 1998, Nordheim Transformed. Jullie hebben daar muziek van de ook al Noorse componist Arne Nordheim afzonderlijk van elkaar verbouwd, en het zijn juist de contrasten tussen Deathprods bitterkoude soundscapes en jouw meloldieuzere, warmere geluidsbaden die van Nordheim Transformed zo'n stiekem meesterwerk maken. Eigenlijk jammer, dat stiekeme: het album is zo goed dat het allemaal best wat grootschaliger had mogen zijn. Waarom hebben jullie het eigenlijk zo klein gehouden?

Ondertussen, je uiteraard onbewust van mijn gedachtenspinsels, had jij je stiekem laten beïnvloeden door Debussy, de klassieke componist. Alsof je aanvoelde dat je op Cirque niet echt memorabel bezig was, ben je door de muziek van Debussy iets heel anders gaan doen. Ja, ambient is Shenzou (2002) natuurlijk wel, maar muzikaal is hij echt mijlenver verwijderd van die donkere, wat richtingloze klanken van de voorganger. Op de een of andere manier klinkt het allemaal veel transparanter, veel lichter. Het heeft een duidelijke klassieke feel meegekregen door het gebruik van de Debussy-samples als basis voor je muziek, maar het wordt nergens Debussy-meets-Biosphere - het blijft toch overal je eigen muziek. Zeer indrukwekkend, prachtig mooi. Sterkste stuk is echter afsluiter 'Gravityassist', en die is dan weer niet opgebouwd uit stukken van Debussy. Veelzeggend, niet?

Ik heb toen ook maar eens je eerste plaat onder de Biosphere-noemer opgezocht, Microgravity. Die wordt regelmatig aangehaald door de kenners als zijnde je beste album ooit. Zover wil ik niet gaan, en dat heeft toch te maken met het geluid, denk ik. Ik bedoel, het is een elektronisch album uit 1991, en toen was de apparatuur nog lang niet zo ontwikkeld als nu. De keyboards klinken hier en daar dan ook ietwat gedateerd, en de beats zijn af en toe ook nog redelijk duidelijk beïnvloed door techno. Een heerlijk album hoor, je zult me niet horen klagen want muzikaal is ook Microgravity erg mooi en verslavend. Het is alleen: ik ben groot geworden met het idee dat je een rasechte ambientgoeroe bent, en dan is het moeilijk wennen aan een Biosphere die zulke fikse beats gebruikt als in 'Baby Sattelite' bijvoorbeeld.

Maar nu komen we bij de eigenlijke reden van deze brief: Autour de la Lune, je eerder dit jaar uitgekomen nieuwste album. En ik had het nooit gedacht na Substrata, maar dit is dus echt je beste album ooit! Ik ga het oorspronkelijke gegeven, het feit dat je Franse radio-opname van De la Terre à la Lune van Jules Verne als basis hebt gebruikt, niet gebruiken, want in feite doet dat helemaal niet terzake. Waar het wel om draait is dit: nog nooit heb je zoveel van mij - als luisteraar - gevraagd. De muziek hier is zo minimaal, bezit zoveel lege ruimte dat de geest automatisch aan het werk gezet wordt om de lege plekken op te vullen. Waar ik vroeger nog wel eens heerlijk kon wegdrijven bij die klanklandschappen wordt nu van me geëist dat ik me totaal openstel om mee te gaan naar de maan.

Want het kan haast niet anders dan dat je een muzikale ruimtereis hebt willen maken. Die leegte, die MIR-samples, de ijskoude drones, de aanhoudende bastonen: mijn geest gaat direct op full-on sci-fi mode. Want, ik moet toegeven, ik ben een science-fictionfreak. Dat zal wel een van oorzaken zijn dat ik Autour de la Lune zo hoog heb zitten, hoe 'moeilijk' het album ook is. Want moeilijk is het best wel hoor - je hebt nog nooit zo abstract en avant-gardistisch geklonken als hier. En toch is het nergens 'moeilijk doen om het moeilijk doen', gelukkig. Wat de muziek in me losmaakt is een verlangen om inderdaad op ruimtereis te gaan. Daar heb ik natuurlijk absoluut (nog) geen mogelijkheden toe, maar Autour de la Lune bezit een weemoedig soort futurisme dat het verlangen alleen maar aanwakkert.

Toch ga ik mezelf nu even tegenspreken. Ik had het net over de leegte in de muziek, maar ik heb het album ook regelmatig op mijn koptelefoon beluisterd, en dan ontvouwt er zich op microtonaal niveau plots een klankenrijkdom die me doet rillen, simpelweg omdat het totaal onverwacht is. Op gewone speakers - en ik heb een stel goede Epos M12's in mijn woonkamer staan, dus daar kan het niet aan liggen - is het nauwelijks te horen, maar bij die aandachtige koptelefoonbeluistering gaat die spreekwoordelijke (ruimte)wereld voor je open. Ik vrees alleen dat iemand met een mindere installatie niet de eenzame pracht van Autour de la Lune optimaal kan horen.

In ieder geval wil ik je via deze weg echt heel erg bedanken voor al die schitterende muziek, en mocht het nog niet duidelijk zijn: ik bewonder je enorm en hoop echt dat je nog lang doorgaat met je muzikale reizen, of die nu door het poollandschap gaan, richting de hooggebergtes, of natuurlijk regelrecht de ruimte in. Ik ga in ieder geval mee.

Hartelijke groeten,
Bas Ickenroth

Zie Biosphere live op 31/10 tijdens het festival Music In Mind, te Brugge.

http://www.kindamuzik.net/achtergrond/biosphere/open-brief-aan-geir-jenssen-a-k-a-biosphere/7435/
Meer Biosphere op KindaMuzik: http://www.kindamuzik.net/artiest/biosphere